Annotasiya
Erix Maria Remark “Göylərin sevimlisi yoxdur” (almanca “Der Himmel kennt keine Günstlinge”). Roman 1959-cu ildə yazılmışdır. İsveçrəyə köhnə dostuna baş çəkməyə gələn avtomobil yürüşçüsü Klerfe vərəm sanatoriyasından Lilian adlı ölümcül xəstəni özü ilə aparır. Yaşamağa çox az vaxtı qalan Lilian son günlərini parlaq və fərqli keçirmək istəyir… Əsərin fərqli xüsusiyyəti onda siyasi kontekstin tamamilə yoxluğu və psixoloji məzmunlu olmasıdır.
Karandaşın izi ilə
Mərhəmət pis yolçudur. Lakin o, səyahətin məqsədinə çevriləndə daha da pis olur.
***
Pullara nəvazişli adlar verilən ölkədə heç vaxt faşizm ola bilməz.
***
Burada, dağlarda iki söz tabudur: xəstəlik və ölüm. Onlardan biri çox köhnəlmiş, digəri isə həddindən artıq anlaşılandır.
***
Bilirdi ki, onun dediyi düz çıxacaq. Amma başqasının haqlı olduğunu bilməyin nə faydası? Ağıl adama ona görə verilib ki, anlasın: Ancaq ağılla yaşamaq olmaz! İnsanlar hisslərlə yaşayır, hisslər üçün isə kimin haqlı olmasının fərqi yoxdur.
***
Ölüm hələlik hələki olmayıb.
***
Səadət? Bir vaxtlar arzularımda şəfəq saçan bu hədsiz söz necə də daralmışdı.
***
– Nə bədbin təxəyyülün var sənin?
– Təxəyyül? Mənim təcrübəm bədbindir.
***
– Niyə bu sağlamlıq keşikçiləri xəstəxanaya düşmüş insanlarla elə dözümlü lovğalıqla davranırlar ki, sanki onlar körpə uşaq yaxud axmaqdırlar?
– Onlar öz peşələrinin heyifini çıxırlar. Əgər kelnerlər və tibb bacılarının əllərindən bu imkanı alsalar, onlar natamamlıq kompleksindən ölərdilər.
***
Qismətdən qaçmaq olmaz,…və heç kim bilmir ki, onun əcəli nə vaxt çatacaq. Zamanla alver etməyin nə mənası var? Və belə baxanda uzun ömür nədir ki? Uzun keçmiş. Gələcəyimiz hər dəfə ancaq növbəti nəfəsə kimi davam edir. Heç kəs də bilmir sonra nə olacaq. Hər birimiz bir dəqiqə ilə yaşayırıq. Bu dəqiqədən sonra bizi gözləyən hər nə varsa – təkcə ümid və xəyallardır.
***
Adam sağlam olanda, ona öz üstünlüyünü hiss etmək asan gəlir.
***
Atam deyir ki, insanlar ölümə hörmətlərini itiriblər. Bu da iki dünya müharibəsinə görə baş verib.
***
Biz bir-birimizi çox yaxşı başa düşürük. Sən məni çox yaxşı başa düşürsən, mən də səni, bütün bəlamız da bundadır.
***
– Mən yasaq olanın xeyrinə inanıram. Bu da bir terapiyadır. -Klerfe dedi – İnanmırsız?
– Başqaları üçün inanmıram.
***
– Sizə çox gözəl qadın olduğunuzu artıq deyiblər?
– Bəli, özüdə primitivliyi daha az ifadələrlə.
***
Özümüzü heyvanlardan üstün hesab etdiyimiz hər şeydə – bizim daha şəxsi və daha çoxtərəfli xoşbəxtliyimiz, bizim daha dərin biliklərimiz və daha qəddar ruhumuz, bizim mərhəmətli ola bilməyimiz və hətta bizim Allahı dərk etməyimiz – bunların hamısının hesabı bir yolla ödənmişdir: Biz, insanların qənaətinə görə, heyvanlar üçün mümkün olmayan bir şeyi – ölümün mütləq olduğunu dərk etmişik.
***
İnsanlar həmişə gülüncdürlər. Bunu dərk etsək, həyat daha yüngül görünər.
***
– “Məni incitmə”, – o, fikirləşirdi. – Onlar həmişə belə deyirlər, bu qadınlar – başqasını incitdikləri barədə bircə dəfə də olsa düşünməyən bu acizlik və xudbinlik mücəssimələri.
***
Axı başqa bir, mənə tanış olmayan həyat – kitabların, rəsmlərin və musiqinin dilində danışan, məni həyəcanlandıran, özünə çəkən həyat da olmalıdır.
***
Kim ki tutub saxlamaq istəyir – itirir. Kim ki üzündə təbəssümlə buraxmağa hazırdır – onu saxlamağa çalışırlar.
***
– Əlvida, Lilian, – dedi.
– Bağışla məni, Boris.
– Sevgidə bağışlanası bir şey yoxdur.
***
Özünü sanki uzun zaman gözlədikdən sonra nəhayət hücum əmri almış əsgər kimi hiss edirdi. Geriyə yol yox idi. Qaçılmazlıq artıq onun bir parçasına çevrilmişdi, hücum əmri artıq həm əsgər forması, həm qarşıdakı döyüşü, həm də ölümü özündə saxladığı kimi…
***
– Bəs biz kimik? Öküz yoxsa matador?
– Həmişə öküz olmalı olursan. Ancaq elə bilirsən ki, matadorsan.
***
– Elə adamlar var ki, həmişə və hər yerdə nəsə yeyirlər…Hətta cəhənnəmə də onlar özləri ilə yemək götürəcəklər.
***
– O, hələ də hesab edir ki, mənim on altı yaşım var.
– Doğrudan, neçə yaşınız var ki?
– İyirmi dörd üstəgəl səksən.
***
Sizə həsəd aparmaq olar. Hər şeyi yenidən başlayacaqsınız. Gəncliyin alovunu saxlayıb, acizliyini itirərək…
***
İnsan belədir – o, öz ölümünü axtarır.
***
Xöşbəxtlik elə budur – səni gözləyən şeydən əvvəlki sükut dəqiqəsi…
***
“Yorulmuşam! -düşündü – Darıxıram! Doğrudanmı yanımda oturan bu sap-sağlam adam necə titrədiyimi hiss etmir? Doğrudanmı, mənə nələr olduğunu anlamır? Hiss etmir ki, içimdə donmuş dünyanın xəyalı birdən əriməyə, tərpənməyə və mənimlə danışmağa başlayıb, hiss etmir ki, həm yağış, həm nəm qayalar, həm düzənlik və onda olan kölgələr, həm işıqlar və yollar danışmağa başlayıblar? Doğrudanmı anlamır ki, bir də heç vaxt təbiətlə bu qədər həmahəng olmayacam, indiki kimi, sanki görünməz tanrının qolları arasında beşikdə uzanmış kimi, hələki ürkək, ancaq bütün bunların bir anlıq davam edəcəyini artıq dərk etmiş balaca quşcuğaz kimi, anlamır ki, dünya mənim olmamışdan onu itirəcəm, bu küçəni, bu ağacları, kənd mehmanxanalarının yanındakı yük maşınlarını, pəncərələr önündəki mahnıları, gitaranın danqıltısını və bu adları: Osoniya, Kreşiano, Klaro, Kastione və Bellintsona. Peyda olan andaca yox olan, sanki heç vaxt olmamış kölgələr kimi yox olan bu adları. Doğrudanmı görmür ki, ələk kimiyəm, hər şeyi itirirəm? Heç nəyi uzun müddət saxlamaq iqtidarında deyiləm?”
***
Hər şeyi uduzulmuş müharibənin üstünə atmağı məsləhət görürəm.
***
Oradan ona görə çıxıb getmədim ki, indi tək qalam.
***
Fransız dili olduqca rahatdır… “sən”-dən “siz”-ə və əksinə keçmək asandır və bunda heç bir qəbahət olmur, oyun kimidir.
***
Ümumiyyətlə elə yaşamaq istəyirəm ki, heç bir məsləhətə qulaq asmadan, heç bir mövhümat olmadan. Lazım olduğu kimi yaşamaq…
***
Hələ çox pəncərə qarşısında dayanacam – onlar həyata baxan pəncərələr olacaq.
***
Bu mənim müalicəm idi. Ona ehtiyacım vardı. Avaraçılıq, günəş və daş divarlarda qızınan kərtənkələlərlə müalicə olunurdum. Onunla müalicə olunurdum ki, saatlarla səmaya və gölə baxırdım, hər şeyi unutmağa çalışırdım və nəhayət gözlərim daha yol çəkməyəndə başa düşdüm ki, təbiət iyirmi illik insan ağılsızlığını heç hiss etməyib də. Salyut!
***
Çox az zamanı var idi. O, heç gələn il kimin prezident olacağını, parlamentdə hansı partiyanın çoxluq əldə edəcəyini bilməyəcəkdi. Bu onu maraqlandırmırdı. Onu ancaq bir şey – həyat narahat edirdi. Onun öz həyatı…
***
– Qaston dayı, deyirlər bizim vaxtımızda pulları iki cür havaya sovurmaq olar. Bunlardan biri – pulları yığmaq, sonra inflyasiya vaxtı itirmək, o biri isə – xərcləmək.
***
Onun, çox güman ki, səksənə yaxın yaşı var, ancaq özünü elə aparır, sanki səksən il qabağa hər şeyi nəzərə almalıdır.
***
Özümü əbədi yaşamağa hazırlaşan insanların arasındaymışam kimi hiss edirəm. Hər halda, onlar özlərini belə aparırlar. Pulu o qədər çox düşünürlər ki, həyat yadlarından çıxıb.
***
Bu çox nadir hallarda baş verir. Əksər qadınlar xoşladıqları geyimləri alır, siz isə sizə yaraşanı alırsınız.
***
– Bəlkə səni məhz buna görə sevirəm?
– Sevmirsən. Sevsəydin, mənə bu haqda deməzdin.
***
– Elə isə, niyə səni sevirəm?
– Ona görə ki, yanındayam. Və ona görə ki, həyatı sevirsən. Mən isə səninçün həyatın adsız hissəciyiyəm. Bu təhlükəlidir.
– Kim üçün?
– Adı olmayan biri üçün. Onu istənilən anda əvəz etmək olar.
– Məni də.
***
O, paltarların və ayaqqabıların içində özünü şərab zirzəmisinə düşmüş əyyaş kimi hiss edirdi.
***
– Azadlıq nədir ki?
– Özüm də bilmirəm. Bir şeyi bilirəm: Azaqlıq məsuliyyətsizlik və məqsədsiz həyat deyil. Onun necə olduğundan çox, nə cür olmadığını dərk etmək daha asandır.
***
Geyimə bu qədər pul tökmək günahdır. Elə bil onları qızıldan tikiblər.
***
Şərab içəndən sonra səndə insani keyfiyyətlər əmələ gəldi.
***
– Indi gözəl qız olmusan, Lili. Ancaq sərtsən! Sərt! Atan da belə idi.
– Sərt – Lilian düşündü – Onun sərt dediyi nədir? Və məgər mən sərtəm? Bəlkə mənim sadəcə acı həqiqəti qızıl suyuna çəkilmiş saxta ədəb qaydaları ilə ört-basdır edərək nəzakətlə aldatmağa vaxtım yoxdur?
***
Qoy onun həyatı kölgəsiz işıq kimi, təəssüfsüz xoşbəxtlik kimi, külsüz alov kimi olsun.
***
– Qaston dayı mənim şərəfimə kiçik mərasim təşkil etmək arzusundadır.
– Doğrudan?
– Hə, məni ərə vermək istəyir.
– Hələ də?
– Həmişəkindən də çox. Qorxur ki, paltar almağa son qoymasam nəinki mən, hətta özü də müflis olacaq.
***
Bundan sonra sevimli restoranlarla ehtiyatlı olmaq lazımdır.
***
Axı ən adi hisslər elə ən güclü hisslərdir. Qısqanclıq da onlardan biridir.
***
Lidiyanın qırx yaşı vardı, gündüzlər ona otuz yaş vermək olardı, axşamlar isə münasib işıqlandırmada iyirmi beş. Lidiya getdiyi restoranlarda işıqlandırma həmişə münasib olardı.
***
– Bu mənasız fikir hardan ağlına gəldi?
– Məhz onun mənasızlığına görə…
***
Lilian onun əlindən çıxdı, özüdə ən təhlükəli şəkildə – mübarizəsiz.
***
Sevgi? – Bu çox geniş anlayışdır! Onun arxasında nələr gizlənmir…
***
– Səni sevirəm!
– Ona görə ki, başına oyun açmıram?
– Yox – Klerfe dedi. – bu dəhşət olardı. Səni ona görə sevirəm ki, başıma tamam gözləmədiyim bir oyun açdın.
***
– Bir şeylər söylə! Bir şeylər et! Yaxşısı məni qov! Şillə vur! Bircə daş heykəl kimi durma.
***
Öləcəyimi bilirəm. Bunu səndən də yaxşı bilirəm, bütün məsələ elə bundadır. Elə buna görə, sənə xaotik səslər yığını görünən mənimçün ağlama, qışqırıq, həm də şənlikdir. Buna görə sənə adi görünən günləri mən xoşbəxtlik, taleyin bəxşişi kimi qəbul edirəm.
***
– Bugün bir şeyi bayram etmək istəyirəm.
– Nəyi?
– Hisslər partlayışını.
***
– Müharibə vaxtı çox şeyi öyrənmisən, hə?
– Lap çox şeyi. Axı hər zaman müharibədir.
***
Bəlkə elə hər ikisi haqlı idi və bir-birlərini sadəcə tamamlayırdılar?
***
– Artıq məni heç nə təəccübləndirmir. Özümü elə hiss edirəm, elə bil bu gecəni həmişə gözləmişəm. Portyenin sarımsaq iyi verən kontorunun arxasındakı bütün bu dünya məhv olub gedib. Təkcə ikimiz xilas ola bilmişik.
– Yəni bacarmışıq?
– Hə. Qulaq as, ətraf necə səssizlikdir.
– Sən özün səssiz oldun. Çünki istədiyinə nail olmusan.
***
– Yürüşlər orada keçiriləcək. Amma mənim udmaq şansım yoxdur.
– Həmişə qalib olmaq istəyirsən?
– Hərdən bu lap yerinə düşür. İdealistlər pul xərcləməyə yer tapırlar.
***
– Bunu dünən gecə geyinmişdim.
– Harda?
– Burda.
– Tək idin?
– Tək.
– Bir də tək olmayacaqsan.
***
Qadına yalan söyləmirsə, hər bir kişi cəfəngiyat danışır.
***
– Nəyi qoxulayırsan? Nə iyi gəlir məndən?
– Sarımsaq, ay və heç cürə ayırd edə bilmədiyim yalan iyi.
– Çox şükür onda. Gəl yenidən yerə enək. Axı göyə uçmaq çox asandır.
***
– Bugün Qaston dayı mənim şərəfimə ziyafət verir. İstəyirsən səni də çağırsın?
– Xeyr.
– Lap yaxşı. Bu məclisin məqsədinə zidd olardı. Mənə varlı ər tapmaq məqsədinə. Bəlkə sən varlısan?
***
– …Xoşbəxtsən?
– Nədir ki xoşbəxtlik?
– Haqlısan – Kim bilir xoşbəxtlik nədir? Bəlkə elə uçurum üzərində durmaqdır.
***
– Niyə sağ sahildə yaşayırsız ki? Romantik səbəblərdən?
– Təsadüf nəticəsində! Bu bildiyim bütün səbəblərin ən yaxşısıdır.
***
Nə çox adam harada yaşamalı olduğumu məndən də yaxşı bilir.
***
Lilian pilləkənlə yuxarı qalxdı. Əvvəlcə Qaston dayının təşkil etdiyi adaxlılar sərgisi onda dəhşətli istehzadan başqa bir şey yaratmırdı. Özünü həyatın gözəllikləri ilə şirnikləndirilən ölümə məhkum döyüşçüyə bənzədirdi. Sonra isə darıxmağa başladı. Ona elə gəldi ki, sanki bu sağ ikən çürüyən insanların içində yeganə sağlam adam özü idi. Onların söhbəti ona mənasız gəlirdi. Onların ən vacib hesab etdiyi şeylər onun vecinə deyildi, can atdığı bütün şeylər isə nədənsə onlar üçün tabu idi.
***
– Sən bugün burjuanın qonağı idin. Onlar üçün həyat ancaq mətbəxt, salon və yataq otağından ibarətdir. Axı hardan bilsinlər ki, həyat həddindən çox yelkəni olan qayıq kimidir və o hər an çevrilə bilər.
***
– Yeni ampluadasan ki. Çox gülməlidir, əzizim. Özüdə azyaşlı səfeh qızla.
– Komplimentə bir bax – Klerfe cavab verdi. – Belə deyirsənsə, deməli o, çox cazibədardır.
***
– Gözləmək darıxdırıcı idi?
– Yox. Əgər insan uzun müddət heç kimi gözləməyibsə, həsrət onu on yaş cavanlaşdırır. Hətta, bəlkə də, iyirmi yaş. Elə bilirdim, bir də heç vaxt gözləməyəcəm.
***
Daş-qaşlar mənlik deyil – Lilian dedi və fikirləşdi: “Bu mənimçün həm çox tezdir, həm də çox gec”.
***
– Sənə səcdə edirəm.
– Bunu tez-tez söyləmə. Ancaq uzaqdan səcdə etmək olar.
***
– Amma mən heç nəyə təəssüflənmədən sevirəm. Başa düşürsən?
– Qorxuram ki, hə! Heç nədən ayrılmağa heyfsilənmirsən.
***
İnsanların keçmişdə necə gözəl binalar ucaltdığını görəndə istər-istəməz düşünürsən ki, onlar bizdən daha xoşbəxt olublar.
***
– İndi xoşbəxtəm. Və mənim vecimə də deyil biz xoşbəxtliyin nə olduğunu bilirik ya yox. Hə, mən bu dəqiqə xoşbəxtəm, çünki səninlə təklikdə meydanda səssizliyə qulaq asıram.
***
– Elə düşünmürsüz ki, qədim Romalılar sirri açmağa yaxın idilər?
– Hansı sirri?
– Nə üçün yaşayırıq.
– Məgər biz yaşayırıq?
– Bəlkə də heç yaşamırıq. Əgər özümüz bu sualı veririksə.
***
Hətta axmaqlar belə həmişə şən olmurlar.
***
Səmanı da, axşamı da təbillərin gurultusu ilə dolduran uzaq uğultu durmadan eşidilirdi və Lilianın qanı sakitcə axaraq onunla unisonda vururdu.
***
Qəribədir, insan necə də məhduddur; o, ancaq öz təcrübəsini və şəxsən özü üzləşdiyi təhlükəni tanıyır.
***
– Siz heç bir əmlaka sahib olmaq istəmirsiz?
– Hər şeyə sahib olmaq istəyirəm, bu isə heç nəyə sahib olmamaq deməkdir.
***
– Ya tamaşaçı ola bilərsən, ya da iştirak edən biri…
– Ya da hər ikisi
– Mən tamaşaçı olmağa üstünlük verirəm. Hər ikisini birləşdirməyə çalışan adamlar mükəmməl ola bilmirlər.
***
Onlarda gənclik alovu alışıb yanır, amma artıq arxalarında gizli kölgələr – meşşanlıq və tezliklə yığacaqları on kilonun kölgəsi; ailə sıxıntısı, şöhrətpərəstlik miskinliyi və xırda məqsədlərin, mənəvi yorğunluğun və laqeydliyin, sonsuz yeknəsəqliyin və yavaş-yavaş yaxınlaşan qolcalığın kölgəsi – atılır düşür.
***
– Siz onu tək bir bəndənin – Orfeyin qaçıb qurtula bildiyi ümidsizlik toranlığından tapmışdınız. Ola bilər. Amma nə qədər paradoksal olsa da, Orfey qadını cəhənnəmdən xilas etmək istəyinin haqqını daha dəha dəhşətli tənhalıq bahasına ödəməli oldu.
***
– Məni özünə onunla bənd edib ki, yanımda ola-ola heç nəyi soruşmur.
***
– Nə axmaq sualdır, Lilian düşündü – görəsən ona hələ öyrətməyiblər ki, qadından xoşbəxt olub-olmadığını heç vaxt soruşmaq olmaz?
***
Mənim gələcəyim yoxdur. Heç bir gələcəyim. Təsəvvür edə bilməzsiz, bu hər şeyi necə asanlaşdırır.
***
Əgər var-dövlətli subaylar, onların sayı onsuz da azdır, ingilis manekenləri ilə evlənsələr halımız necə olacaq? İndi bu çox dəbdədir. Ölkəni rəsmən qarət edirlər.
***
– Niyə mənimlə rəqs etmirsən?
– Rəqs edirəm, yerimdən durmadan.
***
Klerfeni görməyə ehtiyac yox idi. Həyatın üzünə baxmaq lazım deyil! Onu hiss etmək kifayətdir.
***
Göydə süzən flaminqo kölgəsi tək Liliana qarşı olan hissləri onunla birgə, gah geriyə qalaraq, gah onu ötərək, ancaq həmişə lap yaxınında uçurdu.
***
Yürüş zamanı maşın və yürüşçüdən başqa heç nə olmamalıdır, üçüncü ancaq təhlükə ola bilər, daha doğrusu, qalan hər şey təhlükədir.
***
Mərdlik heç də qorxunun olmaması demək deyil; birinci özündə təhlükənin duyulmasını, ikinci isə bixəbərliyin nəticəsini saxlayır.
***
Ağılsızlıq hələ cəsarət demək deyildir.
***
Necə boş gözlərdir. Bütün bu gözlər baxır və heç bir şey görmürlər. Görəsən həmişə belə olub?
***
Axı hər bir adam təkcə bir dekorasiyada yaşayır; o, yer üzündə mövcud olan yeganə dekorasiya onunku olduğuna ürəkdən inanır. Xəbərsizdir ki, onların sayı-hesabı yoxdur.
***
Qadın gərək Venesiyada tək olmasın, ələlxüsus əgər o, cavandırsa və üstəlik gözəldirsə.
***
Bəlkə bütün məsələ ondadır ki, o, anlaşılmaz israrla bugünkü axşama alleqoriya axtarır: gəlirsən, əvvəlcə bircə söz də olsa anlaya bilmədiyin pyesə tamaşa edirsən, sonra isə nəyisə başa düşməyə başlayanda getmək vaxtı çatır.
***
…roman xalqının yumor hissi olmur; Bu onlara lazım deyil; Onlar üçün bu özünütəsdiq üsulu çoxdan keçilmiş mərhələdir. Yumor mədəniyyətlə barbarlığın birgə bəhrəsidir.
***
– Quşcuğazın atıb səni? – Lidiya soruşdu.
– Görürəm o, səni çox narahat edir. Əvvəllər başqa qadınları soruşmazdın.
– Deməli, səni atıb?
– Atmaq! Nə axmaq sözdür.
– Bu yer üzündə ən qədim sözlərdəndir. – Lidiya gözlərini çəkmirdi.
– Nədir indi mənimlə min səkkiz yüz doxsanıncı ilə uyğun ailə münaqişəsi etmək fikrindəsən?
– Aşiq olmusan, mənim özündən razı dostum.
– Sən də qısqanırsan.
– Bəli, qısqanıram, sənsə əziyyət çəkirsən. Fərq bundadır.
– Doğrudan?
– Hə. Mən kimə qısqanmalı olduğumu bilirəm, sən isə yox.
***
– Sən ölümlə mənim vaxtlarının bitməsinə görə təlaşa düşən qadınlarla yaşadığım kimi yaşayırsan… Ya da, daha doğrusu, özün təlaş içindəsən, Jiqolon isə ölümdür. Fərq yalnız ondadır ki, o, sənə sadiqdir. Əvəzində sən onu addımbaşı aldadırsan.
***
Qəzəb onu boğurdu, özü atmağa macal tapmamışdan əvvəl atılmış kişinin sonsuz qəzəbi…
***
– Neçə ildir bir-birimizi tanıyırıq?
– Dörd il. Ancaq fasilələrlə.
– Hə, bu dörd il güvə düşmüş parçanı xatırladır.
– Sadəcə bir-birimizə cavabdeh olmaq istəmirdik, ikimiz də hər şeyi əldə etməyə can atırdıq, əvəzində heç nə vermədən…
***
– Bir-birimizə çox yaraşırdıq, Klerfe.
– Heç nəyə yaraşmayan insanlar kimi.
***
– İstəyirsən, bir sirr açım sənə?
– Hansını? Heç bir sirr yoxdur və hər şey sirrdir?
– Xeyr, təkcə kişilər belə fikirləşir. Qadınların nə düşündüyünü deyim sənə. Hər şey göründüyü kimi yaxşı və ya pis deyil. Və qəti bir şey yoxdur.
***
Onun ucbatından iyirmi yaş cavan və daha da axmaq oldum.
***
Bu nə əsassız romantika, nə də sentimentallıq idi. Sadəcə Liliansız həyat ona indi çıraqları sönmüş otaqlar anfiladası kimi yeknəsəq görünürdü.
***
Lilianda elə hiss var idi, sanki uzun sürən tufandan sonra köhnə limana qayıdıb, ancaq liman əvvəlki kimi deyildi. Dekorasiya dəyişikliyi baş verib, daha doğrusu, həmin dekorasiya qalıb amma işıqlanma dəyişmişdi. İşıq indi daha parlaq, aydın və qəddar olmuşdu. Fırtına ötüşüb getmişdi. Yanılmanın çəhrayı dumanı da dağılmışdı. İndi o, xilasın olmadığını bilirdi. Get-gedə səs-küy itirdi. Tezliklə o, ancaq öz ürək döyüntülərini eşidəcəkdi.
***
Həyat! O, pullarını dələduza uduzan axmaq kimi hər birimizi tükəndirir.
***
Mənimçün “sonra” yoxdur.
***
Səma hər yerdə əks olunur, hətta gölməçələrdə də.
***
Səndən də pis vəziyyətdə olan adamlar həmişə tapılır.
***
– Mənsiz darıxırdın?
– Hərdən, nifrət etməyə dayananda və sevgilinin səni seksual zəmində öldürdüyündən ehtiyat edəndə, darıxırdım.
***
– Bir də nə vaxt gedəcəksən?
– Mən getmirəm, Klerfe. Sadəcə hərdən yoxam.
***
– Səninlə evlənmək istəyirəm.
– Nə üçün?
– Günlərin bir günü izsiz-tozsuz itməməyin üçün.
– Axı Rits mehmanxanasında çemodanlarımı qoymuşdum. Elə bilirsən, evlilik qadını geyimlərdən çox bənd edir və o, daha tez geri qayıdır?
– Səni saxlamaq istəyirəm. Nə qədər bacarsam. Hər şey çox sadədir, elə?
– Xeyr. Bu cür saxlamaq olmaz.
– Yaxşı. Onda belə deyək. İndiyədək yaşadığım kimi yaşamaq istəmirəm.
– Təqaüdə çıxmaq istəyirsən?
– Sən həmişə ən çirkin sözləri tapmağı bacarırsan. İzn ver, onları əvəz edim. Səni sevirəm və səninlə yaşamaq istəyirəm. Buna da gülə bilərsən.
– Buna heç vaxt gülmərəm.
***
Niyə onların hamısı həyatlarını dəyişmək istəyir? Niyə onlar bir vaxtlar sevdikləri qadını heyran etməyə kömək edən hər şeyi dəyişməyə can atırlar?
***
Qəribədir, xudbinlik necə kor edir. Əgər məsələ başqasında olsaydı, məni o saat başa düşərdi, amma məsələ özündə olan kimi birdən kor oldu.
***
Onun birdən gələcəyi peyda oldu.
***
– Başım çıxmır, paltarlarsız necə bu qədər yaşaya bilmisən?
– Yenilərini sifariş vermişəm. Paltarlarla iş asan olur.
***
Yaşasın məhəbbət! İlahi və dünyəvi, kiçik və böyük!
***
– Getməli olduğumu hardan öyrəndin? İdman təqvimini izləyirsən?
– Yox. Bizdə kimin kimi tərk edəcəyi heç vaxt bəlli olmaz.
***
Qadın sevgilisini ata bilər, amma paltarlarını əsla.
***
– Görünür həmişə bir qədər boş yer saxlamaq lazımdır, rəsmi tam sona çatdırmaq olmaz, əks halda fantaziya üçün geniş yer olmayacaq.
***
İnsan həmişə başqasının deyil öz arzusunun əsiri olur.
***
– …Görünür, həyat paradoksları sevir. Sənə elə gələndə ki, hər şey tam qaydasındadır, çox vaxt gülünc görünürsən və uçurum kənarında dayanırsan, əvəzində hər şeyin bitdiyini zənn edəndə həyat sözün əsl mənasında hədiyyələri başından yağdırır. Heç barmağını tərpətmək də lazım gəlmir, uğur özü pudel kimi dalınca qaçır.
– Bunların hamısını hardan bilirsən?
– Sadəcə boş-boş çərənləyirəm. Həm də ki bu yer üzündə olan hər şey kimi yarımhəqiqətdir.
– Sevgi də?
– Sevgi və həqiqət arasında ümumi nə var ki?
– Məgər, sevgi həqiqətin əksi deyil?
– Deyil, sevginin əksi ölümdür. Məhəbbətin acı ovsunları onu qısa müddətə unutmağa kömək edir. Bu səbəbdən ölümlə azacıq tanış olan adan sevgi ilə də tanışdır. Ancaq bunun özü də yarımhəqiqətdir.
***
Şahmatçı on partnyor ilə eyni vaxtda oynasa belə, o, əslində ancaq bir partiyanı – öz şəxsi partıyasını oynayır.
***
İldən-ilə zaman zəncirinə bərkidilmiş yaşamaq istəmirəm.
***
Abırlı qadınlar adətən belə vaxtda, üstəlik belə kafedə tək oturmurdular. Hətta amerikan qadınları bura cüt-cüt gəlirdilər.
***
İnsan həqiqətən sevəndə necə yöndəmsiz olurmuş. Onun üzündən arxayınlıq maskası nə tez düşür? Öz-özünə necə tənha görünür, bütün tərifli təcrübəsi tüstü tək yox olub gedir və özünü elə qətiyyətsiz hiss edir ki.
***
Bizim sizsiz də kifayət qədər zəhləmizi tökürlər.
***
Bəzi adamlar çox gec gedirlər, bəziləri isə çox tez. Vaxtında getmək lazımdır. Bunu Zərdüşt deyib.
***
– Hərdən müdrik olursan, bu da məni qorxudur.
– Məni isə yox. Axı bunlar ancaq sözlərdir. İrəliyə getməyə gücün çatmayanda onlardan istədiyin kimi istifadə edirsən. Fəvvarə şırıltısına bənzəyirlər, onlara bir müddət qulaq asırsan, sonra sözlərlə ifadə oluna bilməyən şeyləri eşitməyə başlayırsan.
***
– Elə xoşbəxt görünürsüz ki. Aşiq olmusuz?
– Bəli, paltara.
– Çox ağıllı! Qorxusuz və maneəsiz sevgi!
– Eləsi olmur.
– Xeyr, olur. Bu ümumiyyətlə mənası olan tək o sevginun tərkib hissəsidir – özünə olan sevginin.
***
Günəşdə oturmaq sevgi haqqında danışmaq kimi bir şeydir.
***
Hər insan “Breşiyadan Breşiyaya” gedir. Elə deyilmi? “Tuluzadan Tuluzaya”. Lovğalıqdan lovğalığa. Bəs mən? Mənim can atdığım o Breşiya haradadır?
***
– Getmək vaxtımdır. – Lilian dedi.
– Bu sözləri tez-tez işlədirsiz, onlar sizi füsunkar edir. Sevimli kəlmənizdir.
– Bir bilsəydiz, necə qalmaq istəyirəm. Yoxsul, tənha olmağa razıyam, bircə qalmaq olsaydı. Qalmaq! Qalan hər şey yalan və ümidsizlikdən doğan cəsarətdir.
***
– Demək olar ki, heç bir kəs ölüm ona yaxınlaşmayınca onun haqqında düşünmür. Faciə və eyni zamanda istehza bundan ibarətdir ki, diktatordan tutmuş sonuncu yoxsula kimi yer üzündə bütün adamlar özlərini əbədi yaşayacaqmışlar kimi aparırlar. Əgər biz ölümün qaçılmazlığı fikri ilə daima yaşasaydıq, daha mərhəmətli və insaflı olardıq.
– Və daha dözümsüz, çarəsiz və qorxaq.
– Və daha qanacaqlı və alinəcab.
– Və daha xudbin…
– Və daha gözütox, çünki o bir dünyaya əli boş gedəcəyik.
– Sözün qısası, təxminən indi olduğumuz kimi olardıq.
***
– İndi isə getməliyəm.
– Siz həmişə belə deyirsiz, sonra isə qayıdırsız.
– Doğrudan? Qəribədir, belə şeyləri ancaq şairlər bilir.
– Onların da bildiyi bir şey yoxdur. Onlar ancaq ümid edirlər.
***
Ölümlə üz-üzə gəlmək başqa, onun haqqında danışmaq tamam başqa.
***
Jerar nömrəni telefom kitabçasında axtarırdı.
– Kitabça köhnəlib.
– Polislər nömrələrini dəyişmirlər.
***
Nədən faciəvi vəziyyətlər çox vaxt həm də çox gülməli olurlar?
***
Əgər bir yerdə yaşamaq istəyirsənsə, deməli elə orda da ölmək istəyirsən.
***
– Axı burdayam.
– Mən istədiyim kimi yox.
***
Mənim “ailə səadəti” adlı təcrübələr aparmağa vaxtım yoxdur.
***
Lilian bədbəxtlikdən qorxmurdu, ona alışaraq o qədər birgə çiyin-çiyinə yaşamışdı ki. Onu xoşbəxtlik də, onu axtardıqlarını zənn edən bir çox insanları qorxutduğu kimi qorxutmurdu. Lilianı dəhşətə gətirən bircə şey var idisə, o da yeksənəqliyin əsirinə çevrilmək idi.
***
Görünür, həyatda verdiyim bütün qərarlar atəşfəşanlıq işarəsi altında gəlib keçir. Bəlkə elə bütün başıma gələnlər bu atəşfəşanlığa, parlayan andaca kül və hisə dönən işıqlara bənzəyir?
***
Məndə elə hiss var ki, elı bil bu üç ayda sən ən azı beş il böyümüsən. O qədər dəyişmisən – beş yaş daha da gözəl olmusan və on yaş daha təhlükəli…
***
Oyunu vaxtında bitirmək ən böyük məharətdir.
***
Bəxt zolaqları özləri də zolaq-zolaq gəlir.
***
Yox, bircə onun sevgisindən yaranmış həbsxana olmasın. Etirazların yeri yoxdur. Təkkə bir çıxış yolu var – qaçmaq. Atəş söndüsə, küldə eşələnməyin nə mənası var?
***
– Neyləməliyən ki? … Kölgə ilə, gözəgörünməz biri ilə, burda olmayan və buna görə də hər yerdə gözə görünən, yenilməz adamla mübarizə aparmaq məcburiyyətindəyəm. O, məndən yüz dəfə güclüdür, çünki yoxdur, günahsızdır, çünki yoxdur, o mükəmməldir, çünki yoxdur, o, dəhşətli üstünlüyə malikdir – burda yoxdur, bu da mənə qarşı güclü bir silahdır. Mən isə burdayam və sən də məni indi necə varamsa elə görürsən, özümdən necə çıxdığımı, necə haqsız olduğumu, necə xırdaçı və axmaq olduğumu görürsən. Bunun müqabilində isə onun möhtəşəm, ideal obrazı dayanır. O səhv etmir, çünki heç nə etmir, heç nə demir və onunla mübarizə aparmaq ölülərlə bağlı xatirələrlə mübarizə aparmaq qədər imkansızdır.
***
Ən ağıllı insanlar son dərəcə səfeh ola bilərlərmiş.
***
Sevgidə geriyə yol yoxdur. Heç vaxt yenidən başlamaq olmur; nə baş verirsə, qanda qalır.
***
Sevgi zaman kimi geri dönməzdir. Nə qurbanlar, nə hər şeyə hazır olma, nə də xeyirxah iradə, heç biri kömək olmur. Budur sevgin bədbin və qəddar qanunu.
***
Onların vəziyyəti heç bərabər deyildi. Onun (oğlan) həyatında sevgi ancaq epizod idi, halbuki indi ayrı cür düşünürdü, onun (qız) üçün isə sevgi hər şeyin sonu demək idi.
***
Əvəzində ona aydınlıq gəldi, erkən sübhün aydınlığı…
***
O, çıxıb getməlidir. “Geriyə dönməlidir” – Klerfe dedi. Amma haraya? O “geriyə” harada idi?
***
Mən xəlvət aradan çıxıram, oğru kimi, satqın kimi. Elə beləcə sanatoriyadan qaçmaq istəyirdim. Amma Boris məni tuta bilmişdi. Kömək oldumu? Belə olanda insanlar həmişə yalançı sözlər danışırlar, aldadırlar, çünki həmin an həqiqət mənasız amansızlıqdır, sonra isə başqa cür ayrıla bilmədikləri üçün və onlara qalan son xatirələrin mübahisə, anlaşmazlıq və nifrət xatirələri olduğu üçün ağrı-acı çəkirlər.
***
İnsan öləndə həmişə eyni şey baş verir. O, birdən yox olur. O, daha danışmır. O, hələki burdadır, ancaq artıq yoxdur.
***
İnsan öldüsə, hər şüy bitdi və ona artıq heç kim kömək edə bilməz.
***
Sən demə, “ölmək” “ölü” olmaqdan daha asan imiş.
***
Özünü elə qəribə hiss edirdi ki, sanki kimisə aldatmışdı: gərəksiz ola-ola hələ də yaşamağa davam edirdi.
***
Başında heç bir fikir yox idi; o dərin bir üzgünlük vəziyyətində idi və özü də bilmirdi ki, bu nədən irəli gəlib: kədər, boşluq yoxsa itaətdən.
***
Baxarıq, öz acgözlüyünüzlə əxlaqınızı necə uyğunlaşdıra biləcəksiniz.
***
Yaşadığın məkanın həyatın özü ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Anladım ki, elə bir yer yoxdur ki, o dərəcədə yaxşı ola ki onun naminə həyatını qurban verəsən. Bunu etməyə layiq olan insanlar da demək olar ki yoxdurlar. Bəzən ən sadə həqiqətlərə dolanbac yollarla gəlib çıxırsan.
***
Çıxılmaz vəziyyətlərdə insanlar həmişə mümkün olan hər şeydə təsəlli axtarırlar. Və tapırlar.
***
Həqiqətən də insan o vaxt xoşbəxt olur ki, o, zamana fikir vermir və qorxu onu tələsdirmir.
***
Dübyada hər şey özündə əksliyi saxlayı; Heç nə əksi olmadan mövcud ola bilməz, kölgəsiz işıq, yalansız həqiqət, gerçəksiz xəyal kimi – bütün bu məfhumlar bir-birləri ilə bağlı olmaqla yanaşı həm də bir-birlərindən ayrılmazdır.
***
Qarşısında uzun ömür olan insan zamana heç fikir vermir; Elə bilir ki, qabaqda əbədiyyat var. Sonra ömrünə yekun vuranda və həqiqətdə nə qədər yaşadığını sayanda, məlum olur ki, olsa-olsa cəmi bir neçə gün və ya ən yaxşı halda bir neçə həftə yaşayıb. Əgər bunu dərk etsən, səninçün bir neçə həftə və ya bir neçə ay başqasına bir ömür qədər qiymətli ola bilər.
Tərcümə: Sevinc Məmmədova
