Annotasiya
“Çovdarlıqda uçurumdan qoruyan” (ingiliscə “The Catcher in the Rye”) – roman amerikan yazıçısı Cerom Selincer tərəfindən 1951-ci ildə qələmə alınmışdır. Əsərdə on altı yaşlı Holden adlı gənc tərəfindən çox açıq şəkildə amerikan həqiqətlərinin dəqiq dərk edilməsindən və müasir cəmiyyətin ümumi qayda və əxlaqının qəbul edilməməsindən söhbət açılır. Roman əsasən cavanlar arasında roman böyük populyarlıq qazanmış və XX əsrin ikinci yarısında dünya mədəniyyətinə əhəmiyyətli təsir göstərmişdir.
Selincer 9 il bunun üzərində işləmişdir. 1981-ci ildə 40 yaşlı ABŞ prezidenti Ronald Reyqana sui qəsd etmiş Con Hinklinin ən sevimli əsəri imiş. Kumiri Con Lennona beş dəfə atəş açandan sonra qatil Mark Çepmen küçə fonarının altına əyləşmiş və bu kitabı oxumağa başlamışdır.
Əsərdən seçilmiş hissələr
Özü də həmişə eyni, rəngli bir şəkildə: sir-sifətindən sırtıqlıq yağan bir oğlan uşağı irişə-irişə, at belində hasarın üstündən uçur. Guya ki, Pensidə sənin bütün günü işin-gücün at çapmaq, polo oynamaq olacaq. Amma mən o xarabanın nəinki özündə, heç həndəvərində də ata-zada rast gəlmədim. O şəklin altında isə həmişə eyni şeyi yazırlar: «1888-ci ildən bəri bizim məktəbdə cəsur və dərrakəli oğlan uşaqları tərbiyə olunur».
***
Açığını deyim ki, mən tez-tez təngnəfəs oluram. Çünki, birincisi, möhkəm siqaret çəkənəm, daha doğrusu, çəkən idim. Bu sanatoriyada bunu mənə tərgitdirdilər. İkincisi də, keçən il boyum altı dyüm yarım uzanıb. Yəqin, elə ona görə vərəmə tutuldum və ona görə də məni bu çərdəymiş sanatoriyaya müayinəyə və müalicəyə göndərdilər
***
Hərəsinin yetmiş, yetmişdən çox yaşı olardı. Bir ayaqları gorda olsa da, hələ də həyatdan doymamışdılar.
***
Əslində, xəstə adamlara o qədər də ürəyi yanan deyil. Elə indi də məni mütəəssir eləyən mister Spenserin xəstəliyi deyil, onun əynindəki nimdaş, cındırı çıxmış xalat oldu, bu xalata baxanda elə bilirdin, zalım oğlu bu cındırı anadan olduğu gündən bəri heç əynindən çıxarmayıb.
***
– Bilirsən, oğul, əgər özümü azca babat hiss eləsəydim, həkimə gedərdim.
***
– Həyat, həqiqətən də, bir oyundur, oğul. Elə bir oyundur ki, gərək, onun qaydalarına tabe olasan.– Bəli, ser. Mən də bilirəm. Bilirəm ki, belədir. Söz tapıblar da. Oyundur. Yox bir… Yenə güclü olan tərəfə düşsən, bir təhri var, onda, doğrudan da, deyərsən ki, oyundur, mən razı. Bəlkə, o biri, zəif tərəfə düşdün, bəs onda necə olsun? Onda it də getdi, ip də.
***
Başımı buladım. Özü də lap çox buladım. Artıq vərdiş eləmişəm. Səbəbi də budur ki, söz ehtiyatım zəifdir. Bir səbəbi də budur ki, yaşım artsa da, ağlım artmayıb.
***
Başımı buladım. Özü də lap çox buladım. Artıq vərdiş eləmişəm. Səbəbi də budur ki, söz ehtiyatım zəifdir. Bir səbəbi də budur ki, yaşım artsa da, ağlım artmayıb.
***
Camaata həmişə elə gəlir ki, hər şeyi düz bilirlər. Bu, mənim vecimə də deyil, ancaq onlar mənə: “Yekə oğlansan, uşaqlıq eləmə,” – deyəndə xətrimə dəyir. Bəzən isə özüm qəsdən yaşımdan böyük görünmək istəyirəm, – ciddi sözümdü, – amma nədənsə heç kəsin gözü bunu görmür. Bu camaat heç vaxt yaxşı şeyi görmək istəmir.
Bu, camaatın qanındadır, elə ki, onların dedikləri ilə dərhal razılaşdın, onu iki dəfə təkrar etməkdən ləzzət alırlar.
***
O, dəftəri elə bir əda ilə tutmuşdu ki, elə bil, əlindəki dəftər deyil, mal təzəyi, yaxud buna bənzər bir şey idi.
– Bax, biz noyabrın dördündən dekabrın ikisinə kimi “Misir tarixi” dərsini keçmişik, – dedi. – İmtahan işi üçün sən özün bu mövzunu seçmisən. Burada yazdıqlarına qulaq asmaq istəyirsənmi?
– Yox, ser. Nəyə lazım? – dedim. Ancaq yenə oxudu. Bir müəllimin ki ağlına bir şey girdi, onu bu fikirdən daşındırmaq müşkül məsələdi. Hökmən öz bildiyini eləyəcək.
“Qədim misirlilər qədim Qafqaz irsinə mənsub olub, Afrikanın şimal əyalətlərində yaşamışlar. Afrika isə, biz bildiyimiz kimi, Şərq yarımkürəsində ən böyük qitədir.” Bir ayağın gorda ola, özün də bu qədər acıdil olasan!
***
– Doğrudanmı, sən öz gələcəyin barədə heç nə fikirləşmirsən?
– Niyə ki aradabir fikirləşirəm. Əlbəttə, fikirləşirəm. – Bir anlığa bu barədə fikrə getdim. – Ancaq o qədər yox. O qədər də yox, məncə.
– Fikirləşəcəksən! – Qoca Spenser hökm verdi. –Hökmən, fikirləşəcəksən. Ancaq onda çox gec olacaq.
***
Yaman yalançıyam. Ömrümdə mənim kimisinə rast gəlməzsiniz. Təhərsiz yalançı. Məsələn, qəzet köşkünə qəzet-zad almağa gedəndə soruşsalar ki, hara gedirsən, bir də gördün, qayıtdım ki, operaya.
***
Mənə ən çox təsir edən kitab o kitabdır ki, onu oxuyub qurtarandan sonra ürəyində deyəsən ki, kaş bunu yazan mənim çox yaxın dostum olaydı, kefim istəyəndə telefonu götürüb ona zəng vura biləydim.
***
– Salam, – dedim, amma başımı kitabdan qaldırmadım. Ekli kimisinə görə işini yarımçıq qoydunsa, onda batdın. Onsuz da zəhləni tökəcək, amma başını qaldırmasan, heç olmasa bir az vaxt udarsan.
– Sən içəri girəndən mən bu andıra qalmış cümləni düz iyirmi dəfədi oxuyuram.
Çox tərs gədəydi, əgər ondan adam kimi xahiş eləsən, desən ki, işığımı kəsmə, ömründə durduğu yerdən tərpənməz. Əzəl-axır çəkiləcək, amma sən xahiş eləyəndən çox-çox sonra.
– Oxuduğun nədir elə? – soruşdu.
– Görmürsən, kitabdır! Əyilib kitabı çevirdi, adına baxdı.
– Yaxşı şeydi? – dedi.
– Bu bayaqdan oxuduğum cümlə ki var, dəhşət şeydir.
***
Bu andıra qalmış Pensidə gah soyuqdan ölürsən, gah da istidən.
***
Ona görə Stredleyterdən xoşun gəlmir ki, o sənə həmişə «heç olmasa bu dişlərini arada bir yu» deyir. Özü də bunu sənə sataşmaq üçün demir.
***
Özünə bu cür sığal çəkməyinin bir səbəbi vardı, dəhşətli dərəcədə özünə məftun adamdı. Bu fikirdəydi ki, bütün Qərb yarımkürəsində onun qədər gözəl oğlan yoxdu.
***
Ancaq onun gözəlliyi elə bir gözəllik idi ki, əgər şəkli sizin məktəb albomunuzda olsaydı, valideynləriniz onu görən kimi, hökmən, soruşacaqdılar: «Bu oğlan kimdir?» Yəni onun gözəlliyi albom gözəlliyi idi.
***
Gədə elə bir adam idi, şayət dənizdə boğulsaydı və sən də bir qayıq götürüb onu sudan çıxarmaq istəsəydin, yenə də yanındakı qayıqçının kim olduğunu soruşub bilməmiş o qayığa qalxmazdı.
***
Ona görə də götürüb qardaşım Allinin beysbol əlcəyindən yazdım. Bu, elə əsl inşa mövzusu idi. Zarafatsız. Alli həmişə bu əlcəyi sol əlinə geyərdi. Çünki solaxay idi. Bu əlcəyin inşalığı da ondaydı ki, qardaşım onun hər yerini, hətta barmaqlarının üstünü belə şeirlə yazıb doldurmuşdu. Özü də yaşıl mürəkkəblə. O, bunu ona görə eləmişdi ki, meydançada topsuz qalanda bekarçılıqdan oxumağa bir şey tapa bilsin.
***
Hələ də yumruğumu sıxa bilmirəm, ancaq qalan vaxtlar vecimə də deyil. Bir də ki mən nə cərrah olanam, nə də skripkaçı. Ümumiyyətlə, heç nə olan deyiləm.
***
Dedim ki, əyyaşın, pozğunun birisən, girinə kim keçsə, buraxan deyilsən. Yaxşı qızdır, pis qızdır, vecinə də deyil. Çünki gönün qalındı, qanmazın, heyvanın yekəsisən. Ona heyvan deyəndə yaman əsəbiləşirdi. Qanmazların hamısı belədir, onlara qanmaz deyəndə özlərindən çıxırlar.
***
Ömrümdə ikicə dəfə dava eləmişəm, ikisində də döyülmüşəm.
***
Birdən-birə özümü yazıq və tənha hiss elədim. Bundansa, ölmək yaxşıydı.
***
Qorxma, burada yatan deyiləm. Sənin bu nəcib qonaqpərvərliyinə xələl gətirmərəm.
***
– Bura bax, monastıra necə düşmək olar? – Birdən-birə beynimə monastıra getmək düşmüşdü. – Gərək, hökmən, katolik olasan, hə?
– Əlbəttə, katolik olmalısan. Ay heyvan, belə bir adi şeydən ötəri də adamı yuxudan oyadarlar?
– Yaxşı, yaxşı, yıxıl yat, – dedim. – Onsuz da monastıra-zada gedən deyiləm. Bu bəxt ki məndə var, orada da gicbəsər rahiblərlə bir yerə düşərəm. Kütbeyin, sarsaq rahiblərlə. Ya da elə dəyyus rahiblərlə.
***
Şeylərimi qablaşdıranda bir şey məni yaman dilxor elədi. Anamın ikicə gün bundan qabaq göndərdiyi konkiləri çamadana qoyanda qəhərləndim. Anam bu konkiləri almaq üçün neçə idman malları mağazasına ayaq döyüb, satıcılara min cür dil töküb, mənsə budur, yenə də məktəbdən qovulmuşam. Lap gözlərim yaşardı. Düzdür, anamın aldığı konkilər onsuz da mən istəyəndən deyildi, çünki mənə buzda sürüşmək üçün konki lazım idi, o isə xokkey konkisi almışdı. Ancaq yenə də mənə təsir elədi. Bəxtim həmişə belədir, kimsə mənə bir şey hədiyyə verəndə axırı bu cur pis qurtarır.
***
– Adınız necə oldu, əzizim?
– Rudolf Şmitd, – dedim. Burada öz tərcümeyi-halımı ona danışmayacaqdım ki? Rudolf Şmitd bizim yataqxananın qapıçısının adıydı.
***
Diqqətlə göz qoydum bu xanıma. Görkəmindən o qədər də küt adama oxşamırdı. Üzünə baxanda adama elə gəlirdi ki, bu qadın öz oğlunun necə dəyyus olduğunu səndən yaxşı bilir. Ancaq qəti demək çətindi, hər halda, anadır. Anaların da hamısı başdan bir az seyrək olur.
***
Ancaq qorxdum ki, telefonu anası götürə. O isə anamı yaxşı tanıyır və təsəvvür eləyirəm ki, o, qıçlarına yazığı gəlmədən necə dərhal telefona cumub mənim Nyu-Yorkda olduğumu anama xəbər verir.
***
Səfeh adamla, gərək, səfeh dilində danışasan.
***
Bu boyda mehmanxanada bircə normal adam var idisə, o da, yəqin, elə mən idim, bu da çox azdı. Az qaldı, Stredleyterə teleqram vurub bildirəm ki, durma, elə birinci qatarla Nyu-Yorka gəl. Gəlsəydi, bu mehmanxananın padşahı olardı.
***
İndi on yaşı var, xeyli böyüyüb, amma yenə də hamının sevimlisidir, əlbəttə, mən ağıllı adamları nəzərdə tuturam.
***
– Deyirəm, qarşınızdakı qızın əla rəqs etdiyini bilirsiz nədən bilmək olur?
– Aha….
– Bax, mən əlimi sizin kürəyinizə qoymuşam. Əgər adam əlinin altındakının nə olduğunu, kürəkmi, qıçmı, ayaqmı və ya nə bilim nə olduğunu hiss eləmirsə, deməli, bu qız əla rəqqasədir.
***
Qızların hamısı belədir, onlardan baş çıxarmaq olmur. Hər dəfə elə bir qəşəng hərəkət eləyirlər ki, sir-sifətdən eybəcər, başdan bir az xarab olsalar da, az qalırsan, onlara eşq elan eləyəsən.
***
Sonra da istədim ağıllı bir söhbət eləyəm, mümkün olmadı. Zorla baş tutan iş deyildi. Bu üçündən hansının daha yelbeyin olduğunu özünü öldürsən də, müəyyən edə bilməzdin.
***
Onunla oynamaq Azadlıq heykəli ilə rəqs eləmək kimi bir şey idi. Onu daş kimi arxamca sürüməməkdən ötrü bir bəhanə tapmaq lazım idi.
***
Adamı bu cür aldatmaq heç yaxşı deyil. O, buna layiq olsa belə.
***
Hətta bir dəfə az qalmışdı qısametrajlı filmə də çəkiləm, amma son anda razılıq vermədim. Fikirləşdim ki, əgər mənim qədər kinoya nifrət eləyən bir adam da kinoya çəkilməyə razılıq verərsə, dünyada bundan eybəcər ikiüzlülük olmaz.
***
Həmişə, ələlxüsus də zərbə vuranda və ya kitab oxuyanda ağzı açıla qalır. Elə gün olmazdı ki, kitab oxumasın, özü də yaxşı kitablar oxuyurdu. Şeiri daha çox xoşlayırdı.
***
O qızdan ki, həqiqətən, bir balaca xoşum gəlir, ona çox girişə bilmirəm.
***
Buna görə də o, niyə ağladı, heç cür başa düşə bilmədim. Nə onda, nə də indi. Elə qızlar var ki, onların neylədiklərini ömründə başa düşmək olmur.
***
Ceynlə bir yerdə olanda əlimin tərləyib-tərləməməyi də vecimə deyildi. Bir onu bilirdim ki, xoşbəxtəm. Xoşbəxtəm, vəssalam.
***
Dəhşətli dərəcədə yekəxanadır, tanınmış, ya da varlı adam olmasan, sənə salam da verməz, amma piano çalmağına söz ola bilməz. Bəzən o qədər gözəl çalır ki, istər-istəməz iyrənirsən. Özüm də bilmirəm, bunu necə izah eləyim, ancaq, doğrudan da, belədir. Hərçənd ki, onun piano çalmağı mənim də xoşuma gəlir, amma bəzən az qalır gedəm o pianonu onun başına çırpam. Bəlkə də, ona görə ki, o lap zilə çıxanda onun dəhşət yekəxana olduğunu, tanınmış və ya varlı adamlardan başqa heç kimə salam vermək istəmədiyini hətta qulaqlarınla eşidirsən.
***
Əgər siz də balıq olsaydınız, ana təbiət, hökmən, sizin də qayğınıza qalardı.
***
Bapbalaca stolda idbar bir oğlanla idbar bir qız oturmuşdu. Elə mən yaşda olardılar, bəlkə, bir az məndən böyük. Qəribə şeydir: əllərindəki qədəhləri çox ehtiyatla, qurtum-qurtum içirdilər, elə bil, tez qurtaracağından qorxurdular. Bir anlığa onların söhbətinə qulaq verdim, çünki bekarçılıqdan bilmirdim neyləyim. Oğlan ona həmin axşam baxdığı hansısa futbol oyunundan danışırdı. Özü də bitdə-bitdə, əvvəlindən axırına kimi. Zarafatsız, ömrümdə bunun qədər zındıq, zəhlətökən söhbət eşitməmişdim. Hiss eləyirdim ki, bu andıra qalmış oyun heç qızın da vecinə deyil, yazıq qız oğlandan da betər eybəcər idi, yəqin, buna görə də qulaq asmağa məcburdur.
***
Çünki hiss eləyirdim ki, bu qız Hollivudda işləməyi böyük bir fəxr hesab eləyir. Elə hamı belə bilir. Onun hekayələrini ömründə bir dəfə də açıb oxumayanların hamısı.
***
Çünki həmişə kiməsə “Sizinlə tanış olduğuma çox şadam” desəm də, əslində, buna şad-mad ola bilmirəm. Amma çarə nədir, bu insan deyilən məxluqla bir yerdə yaşamaq istəyirsənsə, gərək, belə deyəsən.
***
Ona görə piyada qayıtmadım ki, könlümə gəzmək-zad düşmüşdü. Yox, sadəcə, taksilərə minib-düşməkdən bezmişdim. Bəzən adam liftə girib-çıxmaqdan necə bezirsə, taksiyə minib düşməkdən də o cür bezir, istəyirsən öz ayağınla gedəsən, – yolun nə qədər uzaq və ya yoxuş olsa da.
***
Əlcəklərimi yataqxanada çırpışdıran əclaf kaş indi əlimə düşəydi? Çünki əllərim soyuqdan tamam donmuşdu. Düşsəydi də, bir şey eləyən deyildim. Əlimdən heç nə gəlmir. Təbiətən qorxağın biriyəm. Özümü o yerə qoymasam da qorxağam.
***
Bəla burasındadır ki, mən itkiyə qarşı çox biganə adamam.
***
Və işdi-şayət, əgər birinin ağzını vurub əzmək lazımdırsa, bu həm də sənin ürəyincədirsə, onda, gərək, vurasan. Amma mən vura bilmirəm. Ondansa, onu götürüb pəncərədən atar, ya da baltayla başını kəsərəm. Mənim üçün bu daha asandır.
***
Özü də sarsaqlığımdan onu ağıllı, savadlı bir qız bilirdim. Ona görə ki, teatrdan, tamaşalardan, ədəbiyyatdan – bir sözlə, belə şeylərdən çox həvəslə danışırdı. Belə şeylərdən dəm vuran adamların, əslində, küt olduqlarını mən haradan biləydim? Buna vaxt lazımdır: Salli də beləydi. Onun da kütün, yelbeyinin biri olduğunu neçə ildən sonra başa düşdüm. Məncə, biz onunla bu qədər çox öpüşüb-eləməsəydik, bəlkə də, xeyli tez başa düşərdim. Mənim yeganə nöqsanım varsa, o da elə budur: kiminlə öpüşürəmsə, elə bilirəm ondan ağıllı, bilikl adam yoxdur.
***
Katoliklər həmişə sənin katolik olub-olmadığını bilmək istəyirlər.
***
Oğlan qızı tutmuş olsa, çovdarlıdan keçən zaman…
***
Bir şey pisdir ki, pyesi özüm əvvəlcədən oxumasam, heç bir tamaşa könlümə yatmır.
***
Soyuq olmağına soyuq deyildi, ancaq hələ də gün çıxmamışdı və ətrafda qar üstündə it-pişik izlərindən, tüpürcək lopalarından və siqaret kötüklərindən başqa heç nə gözə dəymirdi.
***
Elə şeylər var ki, onlar necə var, elə qalsa, yaxşıdır. Onları da iri bir şüşə vitrinə qoyub birdəfəlik olduğu kimi saxlasaydılar, çox yaxşı olardı. Özüm də bilirəm, bu mümkün olan iş deyil, amma elə bədbəxtçilik də bundadır.
***
Amma o biri yandan da onlara baxanda dilxorçuluq basırdı adamı, çünki istər-istəməz fikirləşirdin ki, bunların sonrası necə olacaq. Yəni məktəbi, kolleci bitirəndən sonra. Fikirləşdim, yəqin ki, çoxu zırrama, qanmaz gədələrə ərə gedəcəklər. O gədələrə ki işi-peşələri bir bak benzinə öz çərdəymiş maşınlarını neçə mil qova bildikləri ilə qürrələnməkdir. O gədələrə ki onları qolfda və yaxud bu pinq-ponq kimi avara bir oyunda udsan, uşaq kimi cırnayıb özlərindən çıxırlar. O gədələrə ki ömürlərində bir dənə də kitab oxumayıblar. O gədələrə ki çox zəvzəkdirlər.
***
Guya, qızlar görüşə gecikəndə tində gözləyən oğlanlar qəzəbdən dil-dodaqlarını gəmirirlər, onlara inanmayın, başdan-ayağa cəfəngiyatdır. Əgər qız qəşəngdirsə, o gəlib çıxandan sonra gecikdiyi kimin yadına düşür? Heç kimin.
***
Bilirsiz, bir adam bir işi həddən artıq gözəl bilirsə, o işi görəndə hər dəfə özünə nəzarət eləməsə, başlayır öz bacarığını gözə soxmağa. Bununla da hər şey korlanır.
***
Birinci pərdə qurtaranda biz də buradakı pijonların dalınca siqaret çəkməyə çıxdıq. Əsl dəsgah buradaydı. Ömrümdə bundan izdihamlı, qəlp, yekəxana adam yığınına rast gəlməmişdim. Əllərindəki siqaretin tüstüsündən boğula-boğula tamaşadan danışanda hər biri qəsdən səsini ucaldır, qıraqdan eşidənlərə öz dərrakəsini nümayiş etdirməyə çalışırdı.
***
Amma mən nifrət eləyirəm. İlahi, bilirsən necə nifrət eləyirəm. Özü də yalnız tək ona yox. Hər şeyə, Nyu-Yorkda yaşamağıma da. Taksilərə də, Medison Avenyudakı avtobuslara da, o avtobuslardakı adamın üstünə qışqırıb, “arxa qapıdan düş” deyən sürücülərə də.
***
Lantlara «mələk» deyən özündən müştəbeh oğlanlarla tanış olmağıma da, bayıra çıxmaq əvəzinə, liftdə qalıb aşağı-yuxarı yellənməyə də, gecə-gündüz “Bruks”da əyninə kostyum ölçdürməyə də.
***
Elə maşınları götürək, – çox astadan, lap sakitcə dedim. – Camaatın çoxunun başını xarab eləyib bu maşınlar. Bir balaca böyrü cızılanda bunu özləri üçün əsl faciə hesab edirlər, iş-gücləri də bir qallon benzinə neçə mil yol getmək üstündə mübahisə eləməkdir, bir təzə maşın alan kimi, onu ən yeni markalı maşınla dəyişmək üçün dəridən-qabıqdan çıxırlar. Mən heç köhnə maşınları da xoşlamıram. Yəni onlar da məni maraqlandırmır. Mənim üçün, lənət şeytana, at hamısından yaxşıdır. Axı at heç olmasa, insan kimi canlıdır.
***
Bütün günü də qızlardan, içkidən, seksdən savayı ayrı söhbətləri yoxdur. Hərənin də öz dəstəsi, öz murdar bandası var. Basketbolçuların öz dəstəsi, katoliklərin öz dəstəsi, mənhus intellektualların öz dəstəsi, bric oynayanların öz dəstəsi. Hətta bu sarsaq kitab klubu abunəçilərinin də öz dəstəsi var.
***
Əzələ çox, ağıl yox.
***
Məsələ ondadır ki, bu qızların bir oğlan xoşuna gəldi, qurtardı getdi, istəyir o milyon qat əclaf olsun, yenə də deyəcəklər ki, onda utancaqlıq kompleksi var. Yox, əgər xoşları gəlmirsə, o oğlan nə qədər yaxşı, nə qədər utancaq olsa da, dəxli yoxdur, yenə də deyəcəklər ki, ondan yekəxanası yoxdur. Hətta ağıllı qızlar da belədir.
***
Əqli inkişaf səviyyəsi əmsalına görə tayı-bərabəri yox idi.
***
Sonra da üst qata qalxır, bir yerdə əyləşib Çarlz Dikkensdən söhbət eləyirlər. Məlum olur ki, o, hər ikisinin ən çox sevdiyi yazıçıymış. Hətta oğlan cibindən “Oliver Tvist”i çıxaranda, qız da həmin kitabı çıxarır. Burasına baxanda lap qusmağım gəldi.
***
Ancaq bizim D.B.-nin bir işinə acığım tutur, özü müharibəyə bu qədər nifrət eləsə də, keçən yay “Əlvida, silah” kitabını mənə gətirib ki, oxu.
***
Bu savadlıların hamısı belədir. Kefləri olmayanda, adamla bir kəlmə də ciddi şeydən söhbət eləmək istəməzlər.
***
– Eləmi? Özü haradandır?
– Təsəvvür eləyirsən – Şanxaydan.
– Yalan demə! Yəni deyirsən çinlidir?
– Yüz faiz.
– Yalan deyirsən! Deyirsən çinlidir, özü də sənin ondan xoşun gəlir, hə?
– Yüz faiz.
– Nəyə görə? Ciddi sözümdür, bunu bilmək mənim üçün çox maraqlıdır.
– Bunu bilmək sənin üçün bu qədər vacibdirsə, onda bunu deyə bilərəm ki, sadəcə olaraq, mən Şərq fəlsəfəsini Qərb fəlsəfəsindən daha üstün tuturam.
– Necə? «Fəlsəfə» deyəndə axı nəyi nəzərdə tutursan? Seksual məsələlərimi? Yəni deyirsən, çinlilər bu sahədə daha irəli gediblər? Belə demək istəyirsən?
– Təkcə çinlilər yox! Mən bütün Şərqi deyirəm.
***
Bircə şeydən qorxurdu. Qorxurdu ki, birdən kimsə ondan da ağıllı bir şey danışar.
***
Sonra da çalışdım onu görüşə dəvət eləyəm, – əlbəttə, işini qurtarandan sonra – ancaq heç cür razılaşmadı. Dedi ki, o, mənim anam yerindədir. Saçlarımın ağını göstərdim, dedim qırx iki yaşım var. Məlumdur ki, zarafat eləyirdim. Qəşəng qız idi, çox qəşəng. Mənim hətta o sarsaq qırmızı ovçu kepkam da onun xoşuna gəldi.
***
Sonra da xalalarımla – əllidən çox xalam var – gicbəsər xalauşaqlarım tökülüşüb gələcəkdi. Bir sözlə, nəhəng bir insan sürüsü.
***
Ancaq hələ də ümidvaram ki, mən öləndə, ağıllı bir adam tapılacaq və mənim cəsədimi götürüb, çaya-zada tullayacaq. Hara olur-olsun, yalnız bu andıra qalmış qəbiristanlıqdan başqa. Yoxsa, sənin qarnının üstünə gül-çiçək qoymaq üçün hər bazar tökülüb bura gələcəklər. Cəfəng-cəfəng şeylər danışacaqlar. Öləndən sonra gül-çiçək kimin nəyinə lazımdır? Heç kimin.
***
Atamın başına stulu da vursaydın oyanan deyildi, amma anam dəhşətdir, lap gedib Sibirdə də öskürsən, o, bunu burada eşidəcək.
***
Qəribə işdir: böyüklər ağzıaçıq halda yatanda adamın onlara gülməyi tutur, amma uşaqlara yox.
***
Allahın vəzifəsini həkim öz boynuna götürməməlidir.
***
– Alli ölüb, sən elə həmişə belə eləyirsən! Əgər biri ölübsə və onun ruhu indi orada, göylərdədirsə, onu necə sevmək olar?
– Mən də bilirəm ki, ölüb. Elə bilirsən bilmirəm? Nə olsun, mən yenə onu sevirəm! Demək, biri ölübsə, daha onu sevmək lazım deyil, hə? Axı, lənət şeytana, əgər bu ölən sən tanıyan sağlardan min qat yaxşı olubsa, onda necə, hə?
– Vəkil olmaq pis olmazdı, ancaq… O da mənlik deyil, – dedim.
– Bilirsən, onlar məhz günahsız adamların həyatını xilas eləsəydilər, bu heç də pis olmazdı, ancaq iş ondadır ki, vəkil olandan sonra bu heç adamın yadına da düşmür.
***
Sən deyəni dinləyirlərsə, elə bu da qənimətdir.
***
“Qız oğlana ürcah olsa, çovdarlıqdan keçən zaman…” – Fibi dedi. – Özü də bu mahnı yox, şeirdir. Robert Bernsin şeiridir.
***
Bütün günü işim ancaq bu olur: çovdar düzündə uşaqları uçurumdan qorumaq!
***
Əla rəqs etməyi adama özgəsi öyrədə bilməz, gərək, özün öyrənəsən.
***
Evdən xəlvət çıxmaq, ora xəlvət girməkdən çox asandır.
***
Qısa, bir qədər çeynənmiş pedaqoji sual: sənə elə gəlmirmi ki, hər şeyin öz vaxtı, öz yeri var.
***
Adam çox vaxt maraqsız bir şey barəsində danışmağa başlamayanacan, nəyin daha maraqlı olduğunu özü də ayırd edə bilmir.
***
Məncə, bir adam əgər maraqlı bir şey danışmağa başlayıbsa və getdikcə buna daha çox aludə olursa, ona mane olmaq lazım deyil, qoy ürəyini boşaltsın. Biri bir şey barəsində çox ehtirasla danışanda bu, mənim çox xoşuma gəlir. Bu, yaxşı haldır.
***
Adamın həvəsi olmayanda bu camaat mübahisə üçün ölür də.
***
O uçurum ki sən ona doğru gedirsən, çox qorxunc və çox dəhşətli bir uçurumdur. Oraya düşən adam heç vaxt gedib onun dibinə çatmır. Bütün ömrü boyu üzüaşağı yuvarlana-yuvarlana qalır. Bilirsən, o adamlar ki ömür-günün hansı bir anındasa içində yaşadıqları adi mühitdə mümkünsüz bir şey axtarmağa başlayırlar, onların hamısının aqibəti bu cür olur. Daha doğrusu, onlar elə fikirləşirlər ki, yaşadıqları mühitdə özləri üçün yararlı heç nə tapa bilməyəcəklər. Ona görə ruhdan düşürlər. Hətta heç axtarmağa başlamamışdan əvvəl ruhdan düşürlər.
***
“İnsanda kallıq, qeyri-yetkinlik əlaməti onun hər hansı bir iş uğrunda fədakarcasına qurban getmək, yetkinlik əlaməti isə bu iş naminə yaşamaq istəməsidir.”
***
Sənin indi keçirdiyin mənəvi və ruhi sarsıntıları çoxları, çox-çox adamlar keçiriblər. Xoşbəxtlikdən, bəziləri bu sarsıntılarını yazıya köçürə biliblər. İstəsən, onlardan çox şey öyrənə bilərsən. Sonra da vaxt gələr, başqaları bu cür səndən öyrənər. Əlbəttə, şayət sənin də onlara deməyə sözün olsa. Qarşılıqlı yardım gözəl şeydir. Özü də təkcə təhsildə yox. Bu tarixdə də belədir, poeziyada da.
***
Sənə zorla təlqin etmək istəmirəm ki, – dedi, – yalnız savadlı və elmli adamlar bu dünyaya xeyir verə bilər. Elə deyil. Onu demək istəyirəm ki, həqiqətən də, əsl istedadı və yaradıcılıq ehtirası olan – təəssüf ki, həyatda belələri olduqca azdır – savadlı və elmli adamlar adi yaradıcı adamlardan fərqli olaraq özlərindən sonra bu dünyada daha qiymətli və daha faydalı irs qoyub gedirlər. Onlar öz fikirlərini daha aydın ifadə etməyə çalışır və öz ideyalarını daha inadkarcasına, daha əzmlə axıra çatdırırlar. Ən vacibi də odur ki, bu cür elmli adamların onda doqquzu elmsiz, amma dərin düşüncəli adamlardan daha təvazökar olurlar.
***
Dərin fikrə getmiş bir adamın haçansa nə isə tapıb deyəcəyini gözləmək mənim üçün əsl cəhənnəm əzabıdır.
***
Akademik təhsilin sənə bir xeyri dəyə bilər. Əgər bu dərslərlə ciddi məşğul olsan, onda öz əqlinin gücünü yaxşı bilərsən. Bilərsən ki, onun gücü nəyə çatar, nəyə yox. Hətta bir müddətdən sonra əqli imkanlarının hansı düşüncə tərzinə daha müvafiq olduğunu da öyrənə bilərsən. Bunun da sənə o xeyri olar ki, öz əqli imkanlarına uyğun gəlməyən hər hansı bir düşüncə formasını zorla özünə qəbul etdirməkdən uzaq qaçarsan. Yəni, sən öz əqlinin əsl ölçülərini dəqiq biləndən sonra, ona məhz həmin ölçüdə paltar biçdirəcəksən…
***
Ancaq bu andıra qalmış məqaləni oxuduqca halım yaxşılaşmaq əvəzinə, daha da pisləşdi. Başdan-ayağa hormonlar haqqındaydı. Hormonları qaydasında olan adamın görkəmi, sifət və göz əlamətləri təsvir olunurdu. O əlamətlərin heç biri məndə yox idi. Belə çıxır ki, mən daha çox hormonları pozulmuş adama oxşayıram.
***
Özü də o yemək, hökmən, vitaminli olmalıdır. Buna görə də üzümü şərqə, ucuz restoranlar olan tərəfə tutdum. Çünki çox pul xərcləmək istəmirdim.
***
Fikirləşdim ki, yeməyimi də özüm bişirəcəm və hətta sonralar, birdən evlənmək fikrinə-zadına düşsəm, yəni təsadüfən gözəl bir lal-kar qıza rast gəlib evlənəsi olsam da, dəxli yoxdur, öz yeməyimi yenə də özüm bişirəcəm.
Bircə uşaq, qara bir oğlan uşağı cibindən taxta nömrəsi sallana-sallana, ayaqyoluna sarı qaçırdı. O nömrələrdən vaxtı ilə bizə də verirdilər: dərs vaxtı bir şey üçün bayıra çıxanda icazə aldığınızı sübuta yetirmək üçün.
***
Adamın milyon il də ömrü olsa bu dünyanın divarlarına yazılan biədəb sözlərin heç yarısını silib qurtara bilməz.
***
Bu dünyanın heç yerində sakit bir guşə tapmaq mümkün deyil. Çünki elə yer yoxdur. Hərçənd, bəzən elə bilirsən ki, var, amma sən ora gedib çatanacan hansı əclafsa səni qabaqlayır, ağzına gələn biədəb sözləri ora yazır.
***
Belə bir qayda qoyacaqdım: mənim evimdə heç kəs saxta, qəlp işlə məşğul ola bilməz. Kim ki azacıq da olsa riyakarlıq, saxtakarlıq eləməyə başladı, ona dərhal qapını göstərəcəkdim.
***
Çoxları, illah da burada bir psixoanalist həkim var, o, məndən soruşur ki, sentyabrda məktəbə gedəndə dərslərimi canla-başla oxuyacağammı? Məncə, çox sarsaq sualdır.
Məndən sizə məsləhət, heç kimdən heç kimə heç nə danışmayın.Yoxsa, sonra siz də mənim kimi o, adamlar üçün darıxacaqsınız.
