Annotasiya
Əbdürrəhimbəy Haqverdiyev (“Hekayələr” toplusuna daxildir: “Ata və oğul”, “Xortdanın cəhənnəm məktubları”, “Mozalanbəyin səyahətnaməsi”,”Mirzə Səfər”, “Qəndil”, “Diş ağrısı”, “Sarı toyuq” )
Əsərdən seçilmiş hissələr
Xoş o şəxsin halına ki, o öləndən sonra onun adı dillərdə diri qala və ehtiram ilə yad ola. (“Ata və oğul”)
***
Yazıq kişi nə anlayır ki, dördüncü klasdan qaçmış heyvanı Parisin heç bir tövləsinə qoymazlar.(“Ata və oğul”)
***
Əmma raviyanni-əxbər və naqilani asar və tutiyani çəkkər-şikənü şirin-gövtar camiülhekayatda kimdən ərz eləsin? Bəndədən. (“Xortdanın cəhənnəm məktubları”)
***
Magellandan əskikəm ki, dünyanı dörd dəfə dolaşıb, nə qədər bilinməz yerlər, cəzirələr tapdı. Doğrudur, yolda vəhşilər onu öldürüb bozbaş bişirdilər. Bu da onun taktikasıdır. Bir “ismi-əzəm” oxuyub onların gözlərinə üfürsəydi, hamısının gözləri tutulardı. (“Xortdanın cəhənnəm məktubları”)
***
Faytonçu çağırdım. Yəqin əslinə baxsanız faytonçu məni çağırdı. (“Xortdanın cəhənnəm məktubları”)
***
Beş saatdan sonra “Bərdə bazarı”na varid oldum. Çox gözəl bazardır. Yolun o tay-bu tayına dükanlar düzülmüş və hər birində bir nəfər mömin qardaş əyləşmiş. Hamısı əhli-iman, allah bəndəsi, özgənin bir quruşuna xəyanət eləməyən, süd əvəzinə su, yağ yerinə piy satmayan, Akulə düyüsünə Tərtər düyüsündən aşqar vurmayan. Doşab küpələrində siçanlar oynamayan, yalandan atalarının ərvahına and içib, malı üçqat artıq qiymətə satmayan adamlardır. (“Xortdanın cəhənnəm məktubları”)
***
Bir yanda çuval-çuval buğda qoyulub. Bir yanda yağ, pendir. Bir yanda satlıq qoyun və qaramal. Bir tərəfdə arvadlar əyləşib qazanlarda ciyər qovurması qovururlar. Bir yanda görürsən dəllək bir nəfəri daş üstündə əyləşdirib başını qırxır. (“Xortdanın cəhənnəm məktubları”)
***
Müsəlman ki, qurana and içdi, yəqin edin ki, yalan deyir. (“Xortdanın cəhənnəm məktubları”)
***
– Pojalusta, de görüm o məndən ərizə yazdıranlar hansılardır?
Bəy ərizəni qoltuğundan çıxarıb qoydu naçalnikin qabağına :
– İzvolte! (“Xortdanın cəhənnəm məktubları”)
***
Məsələn, yəqin eşidibsən ki, neçə müddət bundan əqdəm iki dövlət arasında sərhəd qoymaq lazım gəldi. Bu dövlətlərdən birisi şəqrli və o birisi qərbli idi. Hər bir tərəf sərhədə öz vəkillərini göndərmişdilər. Qərb vəkilləri şərqlilərin təbiətlərinə bələd olduqlarından, özləri ilə bir neçə nəfər Avropa paytaxtlarının küçələrində özlərini satan xanımlardan gətirmişdilər. Bu xanımları öz arvadları adından şərq vəkilləri ilə tanış etmişdilər.
Gündüz vəkillərlə danışırlar və gecələr də mühüm məsələlərin həlli üçün xanımları göndərirdilər. Türkmənçay. (“Xortdanın cəhənnəm məktubları”)
***
1804-cü ildə Gəncə xanlığı birinci dəfə alındıqdan sonra Qarabağ xanı İbrahim xan əhvalatdan xəbərdar olub, öz xahişi ilə Kürəkçayda knyaz Sisyanovun xidmətinə gələrək, xanlığında baqi qalmaq şərtilə Rusiya imperatoruna izhari-təbiyyət etmiş. Knyaz məmnuniyyətlə qəbul edib, padşah tərəfindən xanı general-mayor ləqəbi ilə təbrik edəndən sonra imperatorun şərəfinə içmək üçün xana bir bakal şampanski təklif etmiş, xan şampanskini içmiş və şərab damağına çox dadlı gəlmiş. Bir qədər söhbətdən sonra xanın könlündən yenə şampanski içmək keçmiş, üzünü knyaza tutub xəbər almış:
– Padşahın şərərfinə bir dəfə də içmək olmazmı? (“Xortdanın cəhənnəm məktubları”)
***
Dörd sort bəy var. Pervi sort bəylərə sarıcalı deyirlər ki, Nadir şah dövründən bəydirlər.
Vtoroy sort bəylər bəyliklərini xanlardan alıblar. Bunların babaları ya xanın cəlladları olublar, ya təlxək, ya qatırçı, ya quşçu və darğaları və i.a.
Treti sort bəylərə pişxurd bəyləri deyilir. Buğdanı biçən kimi döyməzlər. Yay çox isti olduğundan, buğdanı biçib taya vurub gedirlər yaylağa. Payız arana qayıdandan sonra xırman salıb buğda döyməyə şüru edirlər. Əkinçilərin bəzisi bir yol xərcini düzəltmək üçün buğdanın bir azını qabaqca döyüb satırlar. Belə döyülən buğdaya “pişxurd” deyirlər. Pişxurd bəylərinin doqquz ay cibləri pul görməz. İsti düşəndə lazımdır ki, özlərini Şuşa qalasına versinlər. Odur ki, yığdıqları taxılın bir hissəsini pişxurd döydürüb, satıb gedirlər şəhərə.
Çetvorti sort da bəylər var. Bunlara “cır-bəylər” deyirlər ki, var-yoxlarını qumara, Tiflis və Bakı kefinə verib indi dövlətli bəylərin qapılarında sülənirlər.
Bunların ciblərində pul olmaz. Amma təşəxxüsləri yeri yırtar. Salam verənlərin salamlarına bığları ilə cavab verərlər. Hər məclisdə də özlərindən danışmayıb, babalarını, atalarını tərif edirlər. (“Xortdanın cəhənnəm məktubları”)
***
A kişi, and olsun yediyimiz çörəyə (hərçənd mən onun evində çörək yeməmişdim). (“Xortdanın cəhənnəm məktubları”)
***
Çıraq dibinə işıq salmaz. (“Xortdanın cəhənnəm məktubları”)
***
Ləzzət ruxi yari-dilistandır,
Candır bilən, ey diriğ candan.
Canım gedəli bəzi zamandır,
Cismimdəki indi özgə candır.
Məndə olan aşikar sənsən,
Mən xud yoxam, o ki var, sənsən! (“Xortdanın cəhənnəm məktubları”)
***
– Gövhartacı gördünmü?
– Bəli, gördüm.
– Onda izin ver, Mirzə, gözlərindən öpüm. (“Xortdanın cəhənnəm məktubları”)
***
Növbət az qalmışdı çatsın bizə. Qabaqda ancaq bir qoca rus arvadı pullarını sayırdı ki, versin biletinə. Gördüm ki, rəfiqim molla, rus arvadının şlyapasının üstündən iki dənə qırmızı onluğu kassaya uzadıb səbirsizliklə deyir:
– Tez ol, Bakıya dörd bilet var. (“Mozalanbəyin səyahətnaməsi”)
***
İki kişi rusca danışırdılar. Mən belə qandım ki, bunlar palitkadan danışırlar. Çünki hərdənbir sözlərinin arasında “fransız”, “anqliya” ləfzlərini eşidirdim… (“Mozalanbəyin səyahətnaməsi”)
İki nəfər müsəlmanın söhbəti bir tövr qulağıma çatırdı :” Meyitini görüm”, “Sən öləsən”, “amma köpək qızı maldır ha”. (“Mozalanbəyin səyahətnaməsi”)
***
Girdik hamama. Hamamın suyunun rəngi sapsarı, suyun üzündə o qədər yağ var idi ki, əgər içinə bir beş-altı pud noxud töksən yaxşı bozbaş olardı.
Axırda gedib Çevalovun gürcü saxlayan təmiz nömrələrində çimib qayıtdıq mənzilə. (“Mozalanbəyin səyahətnaməsi”)
***
Yağış bərk yağanda müsəlman hissəsində nəinki piyada, dəvə ilə də gəzmək mümkün deyil. Evlər taxtapuşsuz olmağına görə hamısının içində yağışdan sonra qurbağalar quruldayır, bununla belə küçələrə elektrik işığı çəkirlər. Mən təəccüb ilə dedim ki, sair yerlərdə şəhəri aşağıdan yuxarı abad edirlər, yəni əvvəl küçələr, sonra evlərin taxtapuşları, axırda elektrik. Amma burada işlər tərsinədir. Tərsimayallaq. (“Mozalanbəyin səyahətnaməsi”)
***
Kəndin camaatı hamısı maldarlıqla güzəran edir, heç kəs cürət edib kənara süd sata bilməzdi. Gərək südünü aparıb bəyin pendir zavoduna, bəyin təyin etdiyi qiymətə verəydi. Kənd əhalisindən bir nəfər kənara bir kasa süd satsaydı, yəqin bəy öz adamları ilə gəlib onun qapısındakı qaramalın hamısını güllə ilə qıracaqdı. (“Qəndil”)
***
– Doğrudan Həsən Ağanın qohumusan?
– Doğrudan.
– Sən allah, Həsən ağanın qohumusan?
– Vallah, doğru deyirəm.
– Sən Həzrət Abbas, Həsən ağanın qohumusan?
– Həzrət Abbas haqqı Həsən ağanın qohumuyam.
– Deyinən sən öl, Həsən ağanın adamıyam.
– Sən öl, Həsən ağanın adamıyam.
– Bəs elə isə gəl min mənim boynuma. Neynəyim Həsən ağanın qohumusan, gözlə, vaxtında kağızın hazır olar, apararsan.(“Mirzə Səfər”)
***
Sübh Qızıl Ordu kəndə daxil oldu. Camaat ata-baba adətləri üzrə, duz-çörək ilə ordunu pişvaz edib şadlıqdan bir neçə qurban kəsdilər. Bir nəfər qoca kişi ordunun komandanına tərəf gedib, birdən onun boynunu qucaqlayıb ağladı:
– Ayaqlarına qurban olum, ay oğul, gəldiyin yollara qurban olum, ay oğul. (“Qəndil”)
***
İndi mən aparım matışkanın birinə on şahı verim? Nədi-nədi, bir az “şto-mto” oxuyub?(“Diş ağrısı”)
