Annotasiya
Frans Kafkanın on iki novellasından (“Hökm”, “Çevrilmə”, “Cəza koloniyası”, “Çaqqallar və ərəblər”, “Yuva”, “Qonşu”, “Yuxu”, “Dönüş”, “Qanun qarşısında”, “Bir savaşın təsviri”, “Kənd həkimi”, “Bir itin araşdırması”) seçilmiş qeydlər nəzərinizə çatdırılacaq.
Karandaşın izi ilə
“Hökm”
…əhəmiyyətsiz şeylərdən – o şeylərdən ki, bazar günləri boş-bekar oturub ağlına korluq vermədən düşünürsən.
***
Səninlə aramızdakı münasibətdə yalnız bircə şey dəyişib – bayaqdan sənin sadəcə olaraq dostun vardı, indi isə bəxtəvər dostun var.
***
…olub-qalan bir tikə övlad vicdanınla…
***
Elə bilirsən səni sevmək istəmirəm? Axı səni mən yaratmışam!
***
İndi də elə fikirləşirsən ki, bəs daha atanı öz altında əzmisən, lap istəsən, çıxıb üstündə də oturarsan, heç səni təpikləməz də! Bəs buna görə mənim istəkli oğlum evlənmək eşqinə düşüb!
“Çevrilmə”
O həkimin də fikrincə, ümumiyyətlə, yer üzündəki bütün adamlar sapsağlamdırlar, sadəcə olaraq, işləməyi xoşlamırlar.
***
Lənətə gələsən, axı o, nəyə görə elə firmada işləməliydi ki, orada kiçik bir xata da şübhələr oyatsın?
***
Küçə qapısı taybatay açıldı, amma necə örtüldüyü eşidilmədi, görünür, onu açıq qoyub getmişdilər; qəfil bədbəxtlik üz verən evlərdə belə şeylərə təsadüf edilir.
***
Yemək üçün diş gərəkdir; dişsiz çənə lap nə qədər qəşəng də olsa, heç nəyə yarayan deyil.
***
Musiqi onu bu qədər təsirləndiyi halda, yəni, o, doğrudanmı, heyvan idi?
“Cəza koloniyası”
Yad münasibətlərə köklü müdaxilə etmək həmişə ürək tələb edir.
***
Yəqin ki, susmayacaqsınız, çünki siz çox güman ki, təkrar-təkrar sınanmış fikirlərinizə üstünlük verəcəksiniz.
***
Fikir söyləyəsi olsam, bu, fərdin fikri olar, istənilən adamın fikri kimi heç bir məna kəsb etməz.
***
Bir neçə darıxdırıcı, məzəli, yalnız tamaşaçılara hesablanan müzakirə obyektindən – çox vaxt liman tikintisindən, yalnız liman tikintisindən danışırlar.
“Çaqqallar və ərəblər”
Burada ərəblər arasında tapılmayan ağıl orada var. Bilirsənmi, bu soyuq təkəbbürdən ağıl qığılcımı qoparmaq olmaz.
***
Belə bir xalqın içinə düşməyimizin özü də bədbəxtlik deyilmi?
***
…özlərinə də dəhşətli görünən iradələrini gizlətməyə çalışırdılar.
***
Yazıq məxluğuq, bacardığımız bircə dişləməyimizdir; hər şeydən ötrü – istər yaxşılıq olsun, istər pislik – yalnız dişimiz kara gəlir.
***
Nə qədər ki ərəb sağdır, bu qayçı çöldə dolaşacaq və son günə kimi bizdən əl çəkməyəcək. Böyük əməl üçün o, hər avropalıya təklif olunacaq; hər bir avropalı onların gözündə buna qadir insandır.
“Bir savaşın təsviri”
Öz axarı ilə gedən sərhədsiz həyat tərzi!
***
Özünüz fikirləşin, adam öz yatağında tək qalanda nə qədər xoşbəxt fikirləri yorğanın altında boğub öldürür və nə qədər bədbəxt yuxuları o yorğanla isidir.
***
Dünən öz xoşbəxtliyimdən ikiqat ucalmışdım, amma səni heç vaxt unutmurdum.
***
Nə qanmaz adamdır! Alçaldıcı sözlərimə qarşı necə də aşkar biganəlik göstərir! Elə ona görə də xoşbəxtdir və ətrafda baş verənləri təbii qəbul etmək xoşbəxtlərin xasiyyətidir.
***
Şübhəsiz, xoşbəxt adam çox qorxulu olur.
***
Mənə işıq saçan ay da gözəl deyilmi? Ancaq görəndə ki, bu, adi təbiət hadisəsidir, ay hər şeyə işıq saçır, xəcalətimdən körpü tağının altında gizlənmək istədim.
***
Fəqət ulduzların adını deməklə, uzağa gedə bilmədim, dərinə batmamaq üçün gərək üzəydim.
***
Məzələnmə, yaxud yaşamağın mümkünsüzlüyünün sübutu.
***
Heyrət içində dərk etdim ki, həyatıma əminlik hasil etdikcə səma yüksəyə və eninə gərilir.
***
Burada yaşamağa o qədər də böyük cəsarət lazım deyildi. Adam burada da başqa yerlərdəki iztirabı çəkə bilərdi, fəqət çox əl-qol ata bilməzdi. Çünki buradakı təkcə dağlar və iri bir çaydır, mən də onları cansız hesab etmək üçün yetərincə ağıllıyam.
***
Siz xoşbəxt bir ovsunuz. Mən özümü təbrik edirəm.
***
Dedikləriniz darıxdırıcı və anlaşılmazdır, elə ona görə də yalandır.
***
Xoşbəxtliyi dadmaq niyyətim var. Söhbət təntənəli qələbədən gedir.
***
Doğrudur, siz hələ də məndən ağıllısınız, amma yalnız mən sizi rahat buraxanda.
***
İlahi, düşünən kəs sərxoşdan dərs alanda necə də səmərəli olarmış!
***
Parisdə yalnız bərbəzəkli paltardan ibarət adamlar, yalnız giriş qapıları olan evlər varmı, o da gerçəkdirmi ki, yay günlərində şəhərin başı üstündəki səma gömgöydür, ağ bulud topaları ilə daha da gözəlləşərək hamının ürəyincə olan bir gözəllik? Orada kiçik asma lövhələrdə məşhur qəhrəmanların, canilərin və sevgililərin adları asılmış ağaclardan ibarət panoptikumun olduğu düzdürmü?
***
Hər şey gözəldir. Beynini işə sal, əzizim!.. Bəhanə tapacaqsan…
***
– Başqa cür yaşamaq olmazdımı?
– Yox.
– Bəs niyə axşamlar kilsədə ibadət edirsiniz?
***
Tək-tənha yaşayan kəs axşamlar məsuliyyət daşımır.
***
Əslində, biz heç nəyə yaramayan savaş maşınları yaradırıq, qəsrlər, barılar ucaldırıq, ipək pərdələr asırıq və vaxtımız olsaydı, bunlara xeyli heyrətlənərdik. Dayağımız olmadan ləngərləmirik, amma yıxılmırıq, yarasalardan eybəcər olsaq da, qanad çalırıq. Bizim gözəl günlərimizə heç kəs mane olub deyə bilməz: “Aman Allah, bu gün necə də gözəl gündür”. Çünki biz yer üzünə gətirilmişik və qarşılıqlı razılıq əsasında yaşayırıq.
***
Götür-qoy etməməyim ağlamağıma mane oldu: “Gecədir və bu gün dediklərimə sabah heç kim irad tuta bilməz”.
***
Məqsədə və həqiqətə yetişməyi qarşımıza məqsəd qoymadığımız, yalnız zarafat və söhbət etmək istədiyimiz üçün damışığımızda heç də tam müstəqil deyilik.
***
– Niyə mənə təsəlli vermirsiniz?
– Sizin təsəlliyə ehtiyacınız yoxdur. Sizi ki sevən var!
***
Sizi heç kim sevmir. Siz növbəti ana hakim kəsilə bilmirsiniz.
***
Bir-birimizdən xoşumuz gəlməsə də, çox yaxın oturmuşduq və bir-birimizdən aralana bilmirdik, çünki divarlar möhkəm tikilmişdi.
“Bir itin araşdırmaları”
Yenidən rahat çağlarım başlayırdı, o çağlarım ki, orada hər şey gözlənilməz olsa da, laqeydliklə qarşılanmırdı, lakin laqeydliklə həyata keçirilirdi.
***
…mənim bildiyim azların və unutduğum çoxların…
***
Məgər hər şey olduğu kimi qalmayıbmı? Ulularımızdan üzü bəri araşdırmalarımız köklü şəkildə nəyi əlavə edə bilərdi ki? Xırdalıqları, bir də xırdalıqları, bunlara isə bel bağlamaq olmaz.
***
Həyat çətindir, torpaq kövrək, elm idrakla zəngin, lakin praktiki uğurlarla yetərincə kasad; yeməyi olan onu əldən verməz; bu tamah deyil, əksinə, aclığın qanunauyğunluğudur, xalqımın xudbinliyi dəf etməkdən irəli gələn yekdil qərarıdır, çünki nəyəsə sahib olanlar həmişə azlıq təşkil edir.
***
Bu sonuncu iş baş tutmasa da əvvəlkindən xeyli pis olsa da, bütöv gerçəklik yarımçıq gerçəklikdən dözülməz alınsa da, həyatı qoruyub saxlayanlar sayılan susanlardan haqlı olduğu sübuta yetsə də, hələlik itirdiyimiz lal ümidimizdən tam ümidsizlik törəsə də, yaşadığın kimi yaşamaq istədiynə görə söz deməyə dəyər ki!
***
…qoyacağın təsadüfi son nöqtə axırıncı olmalıdır.
***
Suallar bir-birinə bənzəyir, məsələ niyyətdədir, o da hardasa gizlənib qalıb, hətta soruşan üçün də.
***
Aramızdakı münasibətlərdə yetərincə ağıllı və biliklidir, ondan çox şey götürə bilərdim, amma gəl görək mən ağılla bilik axtarırammı?
***
Ömrün hardasa uzunmüddətli olmasını və müəyyən mənada öz-özünə axıb getməsini heç kim söyləyə bilməz, hətta tələbatları günü-gündən azalan mən də bu işdə acizəm.
***
Ən yaxşı silah razılıqdır.
***
Uzaqlarda hər şey daha şirin olur.
***
Hüdudsuz ixtisaslaşmaya can atan elmdə müəyyən mənada qəribə sadəlik tapdım.
***
Gözlərində nəsə yardım axtaran işartı görürdüm, bəlkə də, bu, öz baxışımın əksi idi.
***
Eksperimentimin elmi dəyərsizliyinə inanmırdım, lakin burda inam yox, sübut köməyə gəlir.
***
“Aclıqdandır”, – o vaxt öz-özümə bir neçə dəfə təkrarladım, sanki, özümü inandırmağa çalışırdım ki, aclıqla mən hələ də ayrı-ayrı şeylərik və mən onu zəhlətökən məşuq kimi silkələyib üstündən ata bilərəm, həqiqətdə isə biz ağrılı bir vəhdət təşkil edirdik və mən “aclıqdandır” deyəndə, sanki, bunu aclığın özü söyləyib məni ələ salırdı.
***
– Mən getməliyəm, sən də ov etməlisən, – dedim, – nə qədər “məli” olar? Başa düşürsənmi, biz niyə “məliməliyik”?
***
Azadlıq! Əlbəttə, azadlıq, bugünkünə də şükür, sısqa, cılız bir cücərti. Bununla belə, azadlıq, bununla belə, böyük bir sərvət.
***
Mənə elə gəldi ki, qısa bir qaçışla burada yalnız öz qardaşlarımdan ayrı düşməmişəm, əksinə, hamıdan tam uzaqlaşmışam və əslində məni məhv edən aclıq yox, tərk olunmağımdır. Açıq görünürdü ki, qeydimə qalan yoxdur, kim isə nə yer üzündə, nə də yuxarıda, göylərdə; məni onların biganəliyi məhv edirdi, biganəlikləri deyirdi: “ölür, belə də olmalıydı”. Mən buna yoxmu deyirdim? Eyni şeyi mən də demirdimmi? Bu cür təklənməyimi özüm istəməmişdimmi? Elədir, ay itlər, amma bütün bunlar burada gəbərmək üçün deyil, əksinə, həqiqətə yetmək üçündür, anadangəlmə yalançı olan mən özüm də daxil olmaqla həqiqəti sənə söyləyəcək birini tapa bilmədiyin bu yalan dünyasından qurtulmaq üçündür.
“Qonşu”
Mən yenə də üzərində “Hararasın bürosu” yazılmiş lövhə ilə üzbəüz qalıram, halbuki bu yazını layiq olduğundan da çox oxumuşam…
***
Divar həddən artıq nazik olanda vicdanla işləyən adamı satır, vicdansızı isə gizlədir.
“Yaşı ötmüş subay Blumfeld”
Bu cür baxışların qarşısında heç nə eləmək olmaz! Bunlar adamı azdırardılar, onlardan yağan mənasız boşluğu ağılla doldurmaq üçün lazım olduğundan çox danışardın.
“Yuva”
Məhz ehtiyat tələb edir ki, həyatımla riskə gedim və təəssüf ki, bu da tez-tez olur.
***
Nədənsə bircə nüsxə olanda, orada mütləq səhv tapılır.
***
Mamıra imkan yaradıram ki, meşədəki otlara qarışsın.
***
Əlbəttə, belə hissləri çıxış qapısının özü yaradır, çünki adamın bütün təhlükələrdən qoruyan doğma ocaq burada sona çatır, ancaq məni ən çox narahat edən, buranın həm də giriş qapısı olmasıdır.
***
Elə xoşbəxt günlərim olurdu ki, hətta az qala öz-özümə deyirdim: bəlkə də, dünyanın mənə qarşı düşmənçiliyi qurtarıb.
***
Məgər yuvada olarkən məni hansı təhlükənin gözlədiyini bayırda topladığım təcrübəyə əsasən müəyyənləşdirə bilərəm?
***
Mən o qədər də qoca deyiləm, ancaq keçmişi xatırlayanda kövrəlirəm.
***
Kaş yeniyetməlik, cavanlıq çağlarının planlarını yerinə yetirmiş olaydım, daha doğrusu, onları həyata keçirməyə gücüm qalaydı! İstək həmişə olmuşdu.
***
O dərəcədə inanmıram ki, hansı nəticəni verəcəyindən, bu nəticənin nə qədər pis olacağından da qorxmuram.
***
Bəli, nağıllarda bütün işlər yağ kimi gedir və mənim təsəllim də həmin nağıllardan biridir.
***
Oradakı lal sükutu diksindirirəm, sonra özüm də həmin sükuta qərq oluram.
***
Nə qədər yaşlı olsam da, mənə elə gəlir ki, indikindən də çox qocalmaq istəyərdim.
“Qanun qarşısında”
– Axı hamı qanuna əsasən ölçür, – kişi deyir, – bəs necə olur ki, bu illər ərzində məndən savayı heç kəs gəlib içəri buraxılmasını tələb eləməyib?
Qapıçı başa düşür ki, kişi artıq can üstədir və buna görə də eşitsin deyə ucadan qışqırdı: – Onsuz da buradan içəri daxil olmağa heç kəs icazə ala bilməzdi, çünki bu giriş qapısı yalnız səndən ötrü nəzərdə tutulmuşdu. İndi mən gedib onu örtərəm.
“Kənd həkimi”
Resept yazmağa nə var ki, insanlarla dil tapmaq çətindir.
***
Biz tərəfin adamları belədir. Həmişə həkimdən mümkün olmayan şeyi tələb edirlər. Əski inamlarını itiriblər; keşiş dörd divar arasında oturub bir-birinin ardınca cübbələrini didişdirir; həkim isə öz zərif cərrah əlləri ilə hər şeyə qadir olmalıdır.
“Dönüş”
Adam qapının ağzında nə qədər çox tərəddüd edirsə, bir o qədər də yadlaşır.
Tərcümə: Vilayət Hacıyev, Çərkəz Qurbanlı, Mahir Qarayev, Rezo Əliyev, Ramil Rahiboğlu, Aysel Yaqubqızı
