Annotasiya
“Vafli ürək” (norveç dilində “Vaffelhjarte”) – Norveç yazıçısı Maria Parrın ilk əsəridir. Tənqidçilər müəllifi yeni Astrid Lindqren adlandırmaqdan çəkinmirlər. Artıq İsveç, Fransa, Polşa, Almaniya, Hollandiya və Rusiyada işıq üzü görən kitab “Gümüş qrifel” mükafatına layiq görülüb.
Əsərdə Matilda-talaşaları körfəzinin iki balaca sakini – doqquz yaşlı Trille və onun qonşusu Lenanın bir illik həyatı təsvir olunub. Təsvir olunan hadisələr ağlasığmaz dərəcədə əyləncəli, kədərli, təhlükəli macəralardan ibarətdir.
Uşaq ədəbiyyatı nümunəsi hesab edilsə də, tənqidçilər əsərin istənilən yaşda zövq verə biləcəyini söyləyirlər.
Karandaşın izi ilə
Mənə gəldikdə isə…hamı necə, mən də elə. Sarışınam və yanağımda batıq var. Qeyri-adi tərəfim yalnız adımdır. Bu da çöldən görünmür. Anamla atam mənə Teobald Rodrik adı verib. Elə həmin an da peşman olublar. Balaca oğlan uşağına belə uzun ad vermək heç də yaxşı şey deyil. Ancaq çox gec idi: necə deyərlər, ölmüşlə, olmuşa çarə yoxdur. Beləliklə Teobald Rodrik Danielson Utterqord olaraq doqquz il yaşamışam. Bu isə az deyil. Bu, bütün mənim ömrümdür.
***
Lena bizdə o qədər vaxt keçirir ki, artıq özü özünün qonşusu olub.
***
Diqqətlə baxsaq, dənizin hər gün başqa cür göy olduğunu görərik.
***
Əlbəttə, Nuhun kateri olub. Lena bunda şühbə etmirdi. Hamı katerin nə olduğunu bilir. Qayıq kimi bir şeydir. Gəmi isə…. Uydurmadır, başa düşmək olmur nədir. Lena böyüklər kimi ah çəkdi: Bunu Bibliyada necə yaza biliblər?!
– Axı kater elə də böyük deyil, – dedim.
Lena başı ilə təsdiqlədi.
– Trille, işdə orasındadır da. Onda aydın olur, dinozavrlar niyə ölüb. Onlar üçün Nuhun yeri çatmayıb.
***
Kiminçünsə darıxmaq kədərli hisslərdən ən gözəlidir.
***
Ölüm qar kimidir: nə vaxt yağacağı bəlli deyil, ancaq çox vaxt qışda baş verir.
***
İnsan şad olanda sakit gedə bilmir. Ayaqların özündən asılı olmayaraq atılıb düşür.
***
Özünün şah əsəri sayılan səhər yeməyini hazırlayırdı. Bu, sağlamlıq üçün o qədər ziyanlı bir yemək idi ki, onu yalnız evdə heç kim olmayanda hazırlamaq olardı.
***
– Əgər sən, Trille Danielsen Utterqord və ya sən, Lena Lid, yaxın altı ay ərzində mənim evimə yaxınlaşmağa cəhd etsəniz, başınızı burub qarnınızdan çıxaracam! – Bizi həyətindən qovanda əllərini elə yellədi ki, az qaldı əlləri qopub düşsün.
Dabanımıza tüpürüb götürüldük, Kröllenin oyuncaq evinə çatıb orada gizləndik. Uzandım, özümü qəribə hiss edirdim. Sonra Lena dedi:
– Baş qarında olsa, göbəyi görmək olar.
***
Babamla bibi-nənənin valideynləri müharibə vaxtı bütün qadağaları və qaydaları pozurmuşlar. Çünki müharibə vaxtı hər şey tərsinədir. Nə ki qadağan olunur, ən düzgün və ən doğru şey də məhz odur.
***
– Bibi-nənə öldü.
– O-o…
Lena qarın üstündə oturdu və susdu.
– Bu ürək antraktıdır? – bir az keçdikdən sonra soruşdu.
– İnfarktı, – deyə cavab verdim.
***
Nuh ailəsi və heyvanları ilə bir neçə həftə üzüb. Dəhşətlisi odur ki, qayıqda olmayanların hamısı batıb. Bu Allahı da məyus etdiyi üçün sonradan O göy qurşağını yaradıb və söz verib ki, daha heç vaxt yer üzünə bir dəfəyə bu qədər su tökməyəcək.
***
İntizamlı şəkildə xilasedici jiletlərimizi geyindik. Bizə elə gəlirdi ki, kateri icazəsiz götürsək də, jilet geyinməklə lap pis iş görmürük.
***
– Göylər ulduzların üstündədir? – mən sualımı verməyə macal tapmamış Lena soruşdu.
Göyə baxdım, başımla təsdiqlədim və belə düşündüyümü dedim. İndi bibi-nənə orada mələklər və İsa ilə birlikdə gəzir. Yəqin Milad bayramına hamıya toxunma sviter hədiyyə edib.
– Yəqin hamısı qaşınır, əsas da qanadlarının arası, – dedim.
Ancaq Lenanın onlara yazığı gəlmədi.
***
Tor əmim buzov saxlayır. Bu yeniyetmə inəklərdir, yəni onlar da inəkdir, ancaq elə də təmkinli və sözəbaxan deyillər, çünki keçid dövründədirlər.
***
Çöldə qış küləyinin əsdiyi, evdə hamının yatıb yuxu gördüyü bir vaxtda atam mənə “Ata kədərlənir, oğul kədərlənir” mahnısını oxuyurdu. Qaranlıqda onu demək olar ki, görmürdüm. Yalnız eşidirdim.
Birdən ataların nəyə lazım olduğunu başa düşdüm.
***
Yun cavanlığında dənizçi olub və bir gözünü itirib. O vaxtdan bəri dəniz qulduru kimi qara sarğı ilə gəzir və bu sözləri təkrarlamağı sevirdi:
– Həyatın yalnız yarısını görürəm. Və buna görə Allaha çox təşəkkür edirəm.
***
Bu məqamda Lenaya bir balaca ata vermək istədim. O da ocaq qalayan və dağları sevən atanın nə olduğunu bilsin deyə.
***
– Kimsə kimin üçünsə darıxırsa, deməli, həmin adamı sevir. Kimisə sevmək dünyadakı ən gözəl hissdir. Bu adamlar, özümüzü onlarsız pis hiss etdiyimiz adamlar bax buradadır! – babam var gücü ilə sinəsinə vurdu.
– Oh, – ah çəkdim və göz yaşlarımı qoluma sildim. – Baba, axı burda olan adamla oynamaq olmur, – mən də sinəmə vurdum və ah çəkdim.
***
Qışın nə vaxt gələcəyini bilmək çətindir, çünki yavaş-yavaş gəlir. Ancaq elə bir gün gəlib çatır ki, anan şalvarının altından kolqotka geyinməyini tapşırır və bu o deməkdir ki, qış artıq qapıdadır.
***
Çöldə yağışın yağdığı bir vaxtda bibi-nənəmin divanında oturub isti vafli yeməkdən gözəl şey yoxdur. Bundan gözəl şeyləri yadıma salmağa çalışdım, amma heç nə tapmadım.
***
Bu gözəllikdə başqa daxma tanımıram. O bibi-nənəyə oxşayır – biz gələndə sevindiyi hiss olunur.
***
Qoyunların tətilinin insanlardan daha çox olduğunu ədalətsizlik hesab edir.
***
Pəncərədən baxan bəzi insanların düşündüyü kimi irəliyə hərəkət etmək elə də asan deyil.
***
Kəndimizin demək olar bütün böyükləri qarışıq xorda oxuyur. Bu xoru ona görə qarışıq adlandırırlar ki, oxuya bilənlər, oxuya bilməyənlərlə qarışıblar.
***
– Yeri gəlmişkən, ümumiyyətlə atalar nəyə lazımdır?
Deməyə bir söz tapmadım. Doğrudan da, ataların nə xeyri var?
– Onlar nəsə tikə bilərlər. Məsələn, divar.
Ancaq Lenanın divarı var idi.
– Sonra…
Əvvəllər bu haqda heç düşünməmişdim. Nəsə tapmaq üçün barmaqlarımın ucuna qalxdım və çəpərdən baxdım. Qırmızı sifət alan atam axmaq layihəsini söyüb batırırdı. Birdən-birə onun nəyə lazım olduğunu başa düşmək olmur.
– Atalar suda bişirilmiş kələmi yemək üçündür, – nəhayət dedim.
***
– Əzizim, bilirsən nə var?!, – anam dedi. – İl ərzində bu artıq ikinci topdur. Yenisini heç istəmə.
– Ana, axı mənə top lazımdır!
– Trille, onda onu özün almalı olacaqsan, – anam dedi.
Böyüklərə bunları demək asandır. Onlar heç düşünmürlər ki, kasıb qohumları bu pulu hardan tapacaq.
***
– Trille kişi deyil!
– Bəs nəyəm? – deyə maraqlandım.
– Sən qonşusan!
***
Yadımdadır, Maqnus bir dəfə Lena ilə mənə tanışlıq elanları haqqında danışmışdı. İnsana gəlin və ya bəy lazım olanda bu barədə qəzetdə elan yerləşdirir. Sən demə, Lena bundan ata tapmaq üçün istifadə etmək istəyirmiş. Görəsən bununla bağlı elan vermək olar?! Qəzetlərin də bir pis cəhəti var – heç vaxt bilmək olmur, onları kim oxuyur. Kimə gəldi təsadüf etmək olar – quldura, hətta məktəb direktoruna.
***
Bazar günü qar yağdı. Və bibi-nənə öldü.
Bunu məni səhər yuxudan oyadanda anam dedi. Birinci dedi ki, qar yağır, sonra dedi ki, bibi-nənə ölüb. Nahaq ardıcıllığı pozdu. Gərək birinci bibi-nənənin öldüyünü deyərdi, sonra qarın yağması ilə ürək-dirək verərdi. İçimdə nəsə qırıldı. Başımı yastıqda gizlədib uzun müddət uzandım, anam isə saçlarımı sığalladı.
Qəribə gün idi. Hətta babamla atam da ağlayırdı. Ən pisi də bu idi. Bütün dünya dəyişdi, çünki daha onda bibi-nənə yox idi. Çöldə isə qar yağırdı.
***
Evə gələndə anam dedi:
– İndi bibi-nənə göylərdədir.
Buna inanmaq çətin idi. Çünki tabutu qəbirstanlıqda məzara qoydular.
Tərcümə: Lamiyə Göycəyeva
