Annotasiya
“Görnsi ədəbiyyat və kartof qabıqlarından hazırlanan piroq sevərlər klubu”(ingiliscə “The Guernsey Literary and Potato Peel Pie Society”) – Müharibədən sonra Londonda yaşayan gənc yazıçı Culiet yaradıcılıq böhranından keçir. O, yeni kitabı üçün süjet tapa bilmir. Müharibənin dəhşətləri barədə yazmaq istəməyən Culietə digər mövzular darıxdırıcı və yersiz gəlir. Elə bu vaxt təsadüf yazıçının köməyinə çatır – Görnsi adasında yaşayan donuz saxlayandan məktub alır. Sən demə, donuz saxlayan da mütaliə həvəskarıdır. Özünü Dousi kimi təqdim edən məktub müəllifi Culietdən kitab məsləhəti almağa çalışır. İş orasındadır ki, bir vaxtlar almanlar tərəfindən işğal edilmiş və özünə təzə-təzə gələn Görnsi adasında kitab tapmaq müşkül məsələdir. Bu məktub Culietin həyatını alt-üst edir. Kitab klubu adı altında fəaliyyət göstərsə də, əslində ada sakinlərinin gizli görüşü üçün nəzərdə tutulmuş “Görnsi ədəbiyyat və kartof qabıqlarından hazırlanan piroq klubu”nun yaranma tarixçəsi onun marağına səbəb olur. Və beləliklə yazıçının digər klub üzvləri ilə yazışması başlayır.
Eyni zamanda həm kədərli, həm əyləncəli olan bu romanda müharibə dövrünün acınacaqlı və ümid vəd edən günləri təsvir edilib. Kim deyib ki, ölüm və dəhşət həmişə birinci yerdə olmalıdır? Bəzən onlar yumor hissi və optimizmin qarşısında geri çəkilməli olurlar.
Karandaşın izi ilə
Təbii ki, müharibə dövründə oxucunun üzündə gülüşə – heç olmasa kiçik hi-hiyə – səbəb olmaq jurnalist üçün böyük işdir, ancaq… Nədənsə məndə yüksək zirvələrdən dünyaya baxmaq artıq alınmırdı. Allah şahiddir ki, belə etmədən gülməli bir şey yaratmaq olmur.
***
Əziz Ceyn, Allah hərəyə bir qabiliyyət verib. Sizdə də postskriptumlar yaxşı alınır.
***
Ərə getmək xatirinə ərə getmək olmaz axı. O adamla ki, danışa bilmirsən, üstəgəl susa bilmirsən… həmin adamla keçirdiyin həyat tənhalığın ən pis növüdür.
***
Moceri pamflet alıb. Deyəsən, o bir vaxtlar sizə məxsus olub. Pamflet belə adlanır: “Kol yanırdımı? Musanın və on hökmün mədhi”. Səhifənin kənarında sizin qeydiniz onun diqqətini cəlb edib: “Allahın istəyi yoxsa kütlənin idarə edilmə üsulu?” Siz artıq hansı cavabın olduğuna qərar vermisinizmi?
***
Bəlkə kitabların ideal oxucu axtarıb tapmaq kimi xüsusi instinkti var? Əgər belədirsə, çox yaxşı.
***
Mütaliədə xoşladığım şey məhz budur: hekayədə yeganə bir detal sizi məcbur edir ki, başqa bir kitabı əlinizə alasınız, onda olan başqa bir kiçik detal isə üçüncü kitaba doğru apararır… Zövq arxasınca qaçışda yaranan sonsuz həndəsi silsilə.
***
Artıq pəncərədən baxmaq olur. Axı onda işıq var! Bütün müharibə boyu buna ehtiyacım var idi, insanlar sanki köstəbəyə çevrilmişdilər. Amma nəzərə al ki, mən özümü vuayerist hesab etmirəm. Çünki onların maraq dairəsinə yataq otaqları daxildir, mənimkinə isə mətbəx və qonaq otaqları. Kitab şkafı, yazı stolu, yanan şamlar və parlaq divan yastıqlarına bircə nəzər salmağım kifayətdir ki, ailənin necə bir həyat sürdüyünü başa düşüm.
***
Kitab mağazalarında satıcılarla söhbət etməkdən xoşum gəlir. Həqiqətən xüsusi insanlardır. Ağlı başında olan heç kim belə bir maaşa işləməz. Mağaza sahiblərinin də gəliri çox az olur. Deməli, yeganə motiv kitab oxucularına və mütaliəyə məhəbbət, üstəgəl, yeni kitabı birinci kəşf etmək həzzidir.
***
Bu məsələ o vaxt da məni sarsıtmışdı, elə indinin özündə də eyni cür təsir edir. İnsanlar, bir qayda olaraq, kitab mağazalarına nə istədiklərini bilmədən girirlər. Sadəcə rəflərdə maraqlı bir şeyin axtarışına çıxırlar. Sonra isə – axı onlar ağıllıdırlar və nəşriyyat resenziyalarına inanmırlar – satıcılara üç sual ünvanlayırlar:
1) Bu nə haqdadır?
2) Özünüz oxumusunuz?
3) Və necədir, xoşunuza gəlibmi?
Əsl, anadangəlmə kitab satıcısı olan insan – Sofi ilə mənim kimi – yalan danışmayacaq. Onsuz da üz ifadəsi sizi ələ verəcək. Qalxmış qaşlar, yüngülcə ağız-burun əymə – və dərhal aydındır: yox-yox, bu kitab deyil, böyük bir anlaşılmazlıqdır. Və onda ağıllı alıcı mütləq soruşacaq: “Bəs siz nə məsləhət görərdiniz?” Və sən onun əlindən-ayağından yapışıb lazım olan yerə sürüyəcəksən. Əgər seçdiyin kitab onun xoşuna gəlməsə, bir də mağazaya gəlməyəcək. Yox əgər bəyənsə, həmin alıcı həmişəlik sənindir.
***
Təəccüblənmədim: bu oğlan bizdə həyasızlıq, amerikalılarda sahibkarlıq ruhu adlanan xüsusiyyət üçün heç kimin cibinə girməz.
***
Bu arada “Tayms” ədəbi köşə üçün məndən məqalə istəyir. Mütaliənin praktik, əxlaqi və fəlsəfi əhəmiyyəti barədə fikirlər – üç nömrədə üç müxtəlif müəllifdən məqalə. Mənə fəlsəfi hissə düşüb. Ancaq ağlıma gələn yeganə müdrik fikir bundan ibarətdir: mütaliə sizi havalanmağa qoymur. Güman edirəm ki, artıq mənə kömək lazım olduğunu başa düşdünüz.
***
Əziz Sofi!
Markhem V. Reynolds, kameliyalı kavaler nəhayət ki, ətə-qana büründü.
***
Culietin on yaşı var idi. O, “O hər quşcuğazı izləyir” nəğməsinin dördüncü bəndinə çatdı, birdən dua kitabını çırpıb bağladı və qəti şəkildə nəğməni davam etdirməkdən imtina etdi. Xorun dirijoruna isə bildirdi ki, bu şeirlər Tanrının şəxsiyyətinə kölgə salır. O (Tanrı yox, dirijor) özünü itirdi və Culieti mənim yanıma gətirdi ki, onu başa salım. Ancaq öhdəsindən gəlmədim. Cüliet dedi:
– Bu nə başlıqdır: “O hər quşcuğazı izləyir”? Bu nə deməkdir? İnsanlara belə lazım olduğu bir vaxtda Tanrı ornitologiya ilə məşğul olur?
***
Bronte bacılarını sevirəm. Zavallılar! Bir özünüz fikirləşin, hamısının ciyəri zəif olub və hamısı çox cavan yaşda vəfat edib! Kədərlidir.
Ataları da kifayət qədər eqoist insan olub. Qızları barədə heç düşünmürmüş. Kabinetindən əmr edirmiş ki, şalını gətirsinlər. Dur özün gətir də. Qızları milçək kimi qırılanda bayquş kimi oturub qalırmış.
Hələ qardaşları Brenvell? O da pis deyilmiş. İçib xalçanı batırırmış. Qızlar isə həmişə onun arxasınca yığışdırırmışlar. Əsl yazıçı məşğuliyyəti!
Evdə belə iki kişi ilə Emilinin Hitklif kimi obraz yaratmaqdan başqa çarəsi yox imiş. Ətrafda başqası olmayıb ki. Emili bu işin öhdəsindən yaxşı gəlib. Əla obrazdır… Ümumiyyətlə, kitablardakı kişilər həyatdakı kişilərdən daha maraqlıdır.
***
Başsağlığı verməyə gələnlər məni bu sözlərlə təsəlli edirdilər: “Həyat davam edir”. Boş sözlərdir. Əksinə, ölüm davam edir.
***
Əvvəlcə “İldırımlı təpələr” xoşuma gəlmirdi. Ancaq elə ki, Ketinin kabusu arıq barmağı ilə pəncərə şüşəsini cızmağa başladı, kitab sanki boğazımdan yapışdı və daha məni buraxmadı. Sanki qulaqlarımda Hitklifin bataqlıqdakı yanıqlı qışqırığı cingildəyirdi. Emili Bronte əla yazıçıdır! Ondan sonra hansısa Amanda Cilliflauerin “Şam işığında təhqir edilmiş” əsərini oxumaq istəmirsən. Yaxşı kitablar insanın pis kitab oxumaq həvəsini öldürür.
***
O doğrudurmu ki, hava aydın olanda sizdən Fransa sahillərində hərəkət edən avtomobillər görünür? Ensiklopediyada belə yazılıb. Amma nəzərə alsaq ki, onu bukinistdən dörd şillinqə almışam, verdiyi məlumatlara elə də çox inanmıram.
***
Kitab Şekspirin “Seçilmiş əsərləri” adlanırdı. Sonradan öyrəndim ki, cənab Dikkens və cənab Vordsvort mənim kimi insanlar haqqında yazıb. Ancaq Şekspir hamı haqqında yazıb. Düzdür, həmişə nə dediyini tam başa düşmürəm, ancaq bir az zaman verin, aydınlaşdıracam.
Əsas odur ki, nə qədər az sözdən istifadə edirsə, bir o qədər gözəl alınır. Bilirsinizmi, ən çox hansı ifadəni bəyənirəm? “Günümüz zülmətə qərq oldu və alaqaranlıq bizi səsləyir”. Heyif, adaya alman qoşunları, təyyarə ardınca təyyarə və limana gəmilər gələndə bu sözləri bilmirdim! Onda düşünürdüm: “Sizi lənətə gələsiniz, sizi lənətə gələsiniz, sizi lənətə gələsiniz”. Belə düşünə bilsəydim: “Günümüz zülmətə qərq oldu və alaqaranlıq bizi səsləyir”. Bu sözlər məni ovundurardı. Ürəyim o vaxtkı kimi qan ağlamazdı.
***
Sənin sualların nəzakət və ədəb çərçivəsindədir, ancaq başa endirilən dəyənək zərbələrinə oxşayır. “Sözügedən cənab”a aşiq olmuşammı? Bu nə sualdır? Fleyta xorunda tubaya oxşadı. Mən səndən daha yaxşısını gözləyirdim. Təhqiqatçının birinci qaydası yandan yaxınlaşmaqdır. Sən Aleksandr haqqında yazmağa başlayanda mən səndən ona aşiq olub olmadığını soruşmamışdım. Mən onun hansı heyvanı sevməyi ilə maraqlanmışdım. Və sənin cavabın ətraflı məlumat vermişdi – başqa hansı kişi ördəkləri sevdiyini etiraf edər? (Yeri gəlmişkən, mühüm məqam: Markın hansı heyvanları sevdiyini bilmirəm. Lakin həmin heyvanın ördək olduğuna şübhə edirəm).
***
Sevgi-məhəbbət öz yerində, amma Mark mənim qarderobum üçün böyük yükdür.
***
Heç vaxt insanın ağlına gəlməz ki, nə vaxtsa darıxdığın üçün düşmənlə ünsiyyət qura bilərsən. Halbuki, əylənmək istəyi güclü hərəkətverici qüvvədir, xüsusilə gənclər üçün.
***
Hərdən Çarlz Lem haqqında düşünürəm və təəccüblənirəm: bu adam 1775-ci ildə doğulub, amma onun sayəsində mən Siz və Kristian kimi gözəl insanlarla dostlaşmışam.
***
Anlayırsınızmı? “RUH” anlayışı heçlikdə məhv olan kimi Freyd dərhal onun yerinə “EQO”nu soxuşdurdu. Vaxtında! Bir saniyə belə düşünmədən! Məsuliyyətsiz qoca! Axı insanlar eqoya inanırlar, çünki ruhsuz qalacaqlarından qorxurlar! Bu haqda bir düşünün!
***
Sıldırımlı qayanın üstünə çıxıb üzü dənizə dayansan, arxada qalan eybəcər sement bunkerlər, ağacdan məhrum olmuş, keçəl torpaq sahələri görünmür. Dənizi korlamağa almanların da gücü çatmayıb.
***
Bəli, bir kişi var, məndən xoşu gəlir. Amma mən hələ ona öyrəşməmişəm. O, çox yaraşıqlıdır və məni dadlı şam yeməklərinə qonaq edir. Ancaq belə təəssürat yaranır ki, kitablardakı kişilərdən daha çox xoşum gəlir. Əgər həqiqətən bu belədirsə, onda mən dəhşət şüursuz, qorxaq, mənəvi idbar qadınam.
***
Bir özün fikirləş: mən heç sənin evində olmamışam, əslində onun harda olduğunu da əməlli-başlı bilmirəm. Bilirəm ki, Nyu Yorkdadır, ancaq hansı küçədə? Kənardan necə görünür? Divarları hansı rəngdədir? Bəs divan? Kitablarını əlifba sırası ilə düzürsənmi? (Ümid edirəm, yox) Rəflərində səliqə-sahman hökm sürürmü? Ürəyində mahnı oxumağı xoşlayırsanmı, xoşlayırsansa, hansı mahnını? Pişikləri sevirsən yoxsa itləri? Yoxsa balıqları? Səhər yeməyinə nə yeyirsən? Yoxsa biş-düşünlə aşpazın məşğul olur?
Görürsənmi? Səninlə evlənə bilmərəm, sənin haqqında çox az şey bilirəm.
***
Senekadan sitat gətirirəm: “Kədər az olanda gözəl natiq olur, çox olanda lal”.
***
Vudrou, ayıb olsun! Ayıb olsun ki, kitaba uşaqlıq dostundan daha çox qiymət verirsən.
***
Məncə, onun əcdadları arasında əsilzadə olub. Çünki Dousi əsl hersoqlar kimi gözünü zilləyib iltifatla boşluğa baxa bilir.
***
Mister Pyaje, yerli mehmanxananın sahibi danışırdı ki, alman mühəndislər əsgərlərə ağacları – meşələri, ağaclıqları – kəsmək əmri vermişdilər. Onların budaqlarını kəsib gövdələrinə kreozot sürtürdülər və sahələrdə xüsusi qazılmış xəndəklərə qoyurdular. Belə “enişlər” “Rommel quşqonmazı” adlanırdı və müttəfiq təyyarələrinin, paraşütçülərin yerə enməyinə mane olmalı idi.
***
İzolaya nə basıb bağlamısan? Kitabxanaya “Qürur və qərəz”i götürməyə gedirdi. Yolda mənə dəyib çox pis söyüş söyməyə başladı ki, niyə ona Elizabet Bennet və mister Darsi haqda danışmamışıq? Başa salmamışıq ki, xoşbəxt sevgi hekayələri də var? Mənasız kişilərsiz, sıxıntısız, ölümsüz, qəbiristanlıqsız? Ondan daha nə gizlətmişik?
***
Missis Uinslou Dobbs öz avtobioqrafiyasından “Deli Dobbsun həyat və məhəbbət tarixçəsi” başlıqlı fəsli oxudu. Hamı diqqətlə qulaq asdı, sonra isə susdu. Mister Uinsloudan başqa. O boşanmaq istəyir.
***
Belə tez evlənmək ədəbsizlik hesab edilir? Gözləmək istəmirəm – dərhal başlamaq istəyirəm! Bütün ömrüm boyu düşünmüşəm ki, nişan mərasimi ilə nağıllar bitir, Ceyn Ostin üçün yaxşı olan şey, hamı üçün yaxşıdır. Bunların hamısı axmaqlıq imiş. Nağıl hələ indi başlayır və hər gün süjetdə bizi yeni dönüş gözləyir. Bəlkə mənim növbəti kitabım bir-birinə dəlicəsinə aşiq olmuş evli cütlük, vaxt ötdükcə onların bir-birləri barəsində öyrəndikləri yeniliklər haqqında olacaq? Necədir? Xoşunuza gəlir? Nişanlanmaq yaradıcılığıma müsbət təsir göstərirmi?
Tərcümə: Lamiyə Göycəyeva
