Annotasiya
“Burada Britt-Mari olub” (isveç dilində “Britt-Marie var här”) – Britt-Mari insanlarla asan ünsiyyət qura bilmir. İnadkar, şıltaq və ya öcəşkən olduğu üçün deyil, sadəcə inanır ki, hər yerdə mütləq nizam olmalıdır. Günlərin bir günü qırx illik həyat yoldaşı Kentin ona xəyanət etdiyini öyrənən Britt-Marinin bütün nizamı pozulur. O, təbiətinin əksinə gedərək, inanılmaz bir qərar verir: çamadanını yığıb evi tərk edir. Ucqar bir qəsəbədə işə düzələn Britt-Mari həyatına yeni səhifədən başlaya biləcəkmi?
Karandaşın izi ilə
Qız masaya baxdı. Sanki uşaqlar birbaşa masanın üstündə kartof yemişdilər. Bağ yabası ilə. Qaranlıqda.
***
Britt-Mari ünvanını, şəxsi məlumatlarını qeyd etməli olduğu sənədə çəpəki baxdı. Bu gün insan hesab edilmək üçün nə qədər axmaq sənəd toplamaq lazımdır! Bir yığın axmaq ərizə təqdim etməyənə qədər cəmiyyət səni özünə yaxın buraxmayacaq.
***
Qız məyusluğunu gizlədərək gülümsədi – “yaşayış sahəsi” və “ev” arasındakı fərqi anlamayan insanlar belə gülümsəyir. Bütün fərq isə qayğıdadır.
***
Britt-Marinin xalçaları və xatirələri bu baxımdan çox oxşayır: hər ikisindən ləkə təmizləmək çətindir.
***
– Mən…vegetarianam.
– Balıq yeyirsiniz?
– Bəli… yeyirəm, amma mən…
– Balıq vegetarian yeməyi deyil, ətdir. Balıq əti.
– Qırmızı ət yemirəm. Ancaq vegetarian olduğumu deyəndə adətən başa düşürlər.
– Qızılbalıq yeyirsiniz?
– Bəli. Qızılbalıq yeyirəm.
– Axı qızılbalığın əti qırmızıdır.
***
Britt-Mari istəyirdi ki, o, heç olmasa bir dəfə köynəyini paltaryuyan maşına özü atsın. İstəyirdi ki, bir dəfə özü, ondan soruşulmadan şam yeməyinin dadlı olduğunu desin. Şam yeməkləri vacibdir. “Necə dadlıdır!”. Vacibdir.
***
– Mən ətir istifadə etmirəm. Həmişə ondan evə gələn kimi köynəyini paltaryuyan maşına atmasını istəmişəm. O, heç vaxt bu xahişimi yerinə yetirməyib.
…
– Kentin uşaqları balaca vaxtı iki həftədən bir bizdə qalırdılar. Onlara nağıl oxuyurdum. Uşaqlar istəyirdilər ki, mən özümdən nağıl uydurum. Ancaq peşəkar yazıçılar tərəfindən qələmə alınmış hazır nağıllar varkən, uydurulmuş nağılın nə işə yaradığını başa düşmürəm. Ona görə ki, sənin fantaziyan yoxdur. Kent belə deyirdi. Amma mənim çox yaxşı fantaziyam var idi.
…
– Yalnız zəngin təxəyyül gücü imkan verir ki, uzun illər ətir iyi verən köynəkləri yuyanda özünü bilməməzliyə vurasan.
***
Borq əsas magistral xəttinin yanında yerləşən bir qəsəbədir. Nəzakətli adam Borq haqqında məhz belə deyərdi. Borq “milyonda bir” yer deyil, daha çox “milyondan bir” yerdir. Burada fəaliyyətinə xitam verilən futbol meydançası, bağlanan məktəb, bağlanan aptek, bağlanan şərab mağazası var. Eyni sözlər poliklinikaya, ərzaq mağazasına və ticarət mərkəzinə də aiddir. Burada Həmçinin qəsəbədən iki istiqamətə ayrılan yol var. Əlbəttə ki, qəsəbədə gənclərin istirahət mərkəzi də fəaliyyət göstərir. Onu hələ bağlamayıblar. Ona görə ki, hələ macal tapmayıblar. Bütünlükdə bütöv bir qəsəbənin qapısına qıfıl vurmaq elə də asan məsələ deyil. Bu səbəbdən gənclər mərkəzi öz növbəsini gözləməli olacaq. Borqda gözəçarpan iki şey var: futbol və pizzaxana. Çünki insanlar futbol və pizzaxanadan sona qədər bərk-bərk yapışmağa çalışır.
***
– Britt-Mari, pis çıxmasın, amma sizin yaşda belə bir işə qəti razı olmazdım.
– Pis çıxmasın, ancaq sizin alnınızla belə bir kəkilə qəti razı olmazdım.
***
Bir dəfə Britt-Mari Kentə izah etməyə çalışmışdı. Məsələn, onun teatrdan xoşu gəlir. Axı bu həyatda nəyisə xoşlamalı idi, ya yox. Lakin təmiz döşəməni başqa cür, tamam başqa mənada xoşlayırdı. Kent “həhəhə” dedi və həmin il Britt-Mariyə Yeni il hədiyyəsi kimi su buxarı ilə işləyən döşəməsilən aldı. O vaxtdan bəri Britt-Mari daha nələri sevdiyini izah etməyə çalışmırdı. Britt-Mariyə işinin yüngülləşməsi vacib deyildi. Vacib olan bir məna daşımağı idi. Kent ona teatra bilet hədiyyə edə bilərdi.
***
Müştəri dərziyə sürtüklük parça verir. Sifarişinin arxasınca gələndə dərzi deyir: “Sürtük çıxmadı, şalvar çıxacaq”. Müştəri yenə gəlir, dərzi deyir: “Şalvar çıxmadı, jilet çıxacaq”. Növbəti dəfə: “Əlcək çıxacaq”. Müştəri əlcək üçün qayıdanda dərzi çiyinlərini çəkib söyləyir: “Əlcək çıxmadı”. “Bəs nə çıxdı?”, – deyə müştəri soruşur. Dərzi cavab verir: “Heç nə!” Bəzən Britt-Mariyə elə gəlirdi ki, bu nağıl onun haqqındadır.
***
Britt-Mari həmişə teatrı sevib. Çünki aktyorların “artistlik edib” sonda alqışlanması onun xoşuna gəlib. Kentin ürəktutması və onun xəstəliyi barədə məlumat vermək üçün zəng edən həmin gənc və gözəl qadının səsi Britt-Marini “artistlik etmək” imkanından məhrum etdi. Bir adam sənə zəng edirsə, riyakarlıq edib onun var olmadığını təsəvvür etmək qeyri-mümkündür. Britt-Mari xəstəxananı ətir iyi verən köynək və qırılmış qəlbi ilə tərk etdi. Buna görə isə heç kim gül dəstəsi vermir.
***
Sanki Şəxsiyyət bərk qorxmuş bir kirpi ilə saçlarını daramışdı.
***
– Onların topu qəsdən mənə tuşlamadıqlarını hardan bilirsiniz?
– Çünki dəyiblər! Nişan alanda həyatda vura bilmirlər. Bir köpüklük futbolçu deyillər.
***
Uşaq vaxtı atasının oxuduğu səhər qəzetində bir reklam görmüşdü. Qadın təmiz pəncərədən çölə baxırdı, şəklin altında isə bu sözlər yazılmışdı: “Faksin” dünyanı görməyinizə imkan yaradacaq. Britt-Mari bu şəklə aşiq olmuşdu. Böyüdükdən sonra pəncərələri hər gün “Faksin” ilə silirdi. Bütün ömrü boyu pəncərələri “Faksin” ilə sildi və heç vaxt dünyanı görməklə bağlı problemi olmadı. Dünya onu görmürdü.
***
Deyirlər, insan səyahət zamanı dəyişir.
***
Sevginin nə vaxt çiçək açdığını müəyyən etmək çətindir; bir gün oyanırsan və artıq çiçəkləyib. Sevgi solanda da eyni hadisə baş verir: bir gün gec olur. Bu baxımdan sevginin dibçək gülləri ilə oxşar cəhətləri çoxdur. Bəzən soda da kömək olmur.
***
…və Britt-Mari onun arzularını arzulamağa başladı. Ona görə yox ki, Britt-Marinin öz istəkləri yox idi, sadəcə Kentin arzuları daha böyük idi. Kimin arzuları böyükdürsə, əsas tərəf də odur.
***
İnsanlar axşam yeməyi kimidir. Elə-belə deyil, nəyinsə xətrinədir. “Nə yaxşı alınıb”. Bax, bunun xətrinə.
***
Onların ailəsində gülməli əhvalatları yalnız Kent danışırdı. Kent zarafatlar edirdi, Britt-Mari isə qabları yumaq üçün mətbəxə gedirdi. Belə bir əmək bölgüsü.
***
Necə biri olmalısan ki, açıq rəngli geyimlə küçədə idmanla məşğul olasan? Vəhşi biri!
***
Üzləşdiyi böhran barədə siçovula danışsın ya yox? Bütün ömrün boyu başqası üçün yaşadığın halda, tək qalmağın necə çətin olduğunu izah etsin ya yox? Bu haqda götür-qoy etdi. Ancaq siçovula narahatlıq vermək istəmədi.
***
İnqrid mənim bacımdır. O ölüb. Onun iy verməyə başlayacağından qorxurdum. Bikarbonatın nə olduğunu da məhz bu hadisə sayəsində öyrəndim. Bədən mədədəki aşındırıcı turşunu neytrallaşdırmaq üçün bikarbonat ifraz edir. İnsan öləndə bədən bikarbonat ifrazını dayandırır, turşu dərini aşındırır və yerə sızır. İy verən də bu olur.
***
Pozitiv insanların vəziyyətini başa düşmək olmur. Onları pozitiv olduqları üçün sevirlər, yoxsa hamı tərəfindən sevildikləri üçün pozitiv olurlar?
***
Eyvanda insan tənha olmur. Küçədə maşınları, evləri, insanları olur. Onların arasındasan, həm də onlarla deyilsən. Eyvanların ən yaxşı xüsusiyyəti də budur.
***
Futbol qəribə oyundur. O istəmir ki, onu sevsinlər. O, bunu tələb edir.
***
Britt-Mari diskoteka inşa etmək məqsədilə qəbri yarılan bədbəxt kabus kimi gənclər mərkəzində var-gəl edirdi.
***
Güzgüdən başqası baxırdı – saysız-hesabsız qışlar onun üzündə ayaq döyürdü. Qış ağır mövsümdür: həm dibçək gülləri üçün, həm Britt-Mari üçün. Öhdəsindən gəlinəsi ən çətin şey səssizlikdir. Ətrafda hamı susursa, onda heç kim sənin var olub-olmadığını bilmir. Qış isə sükut dövrüdür: şaxta insanları bir-birindən ayırır, dünyanı səslərdən məhrum edir.
***
– Siz onu sevirsiniz? Ərinizi?
– Hə.
– Onda niyə o, burada deyil?
– Çünki bəzən sevgi yetərli olmur.
***
Əgər kim olduğunu bilmirsənsə, heç olmasa harada olduğunu bilsən, yaşamaq bəzən asanlaşır.
***
Mədəni insan üçün qapı döyməyin tamamilə məqbul hesab edildiyi bir vaxtda yuxudan ayılmaq olduqca ağır gəlir.
***
– Niyə sənə Pirat deyirlər?
– Çünki atam vergilərdən yayınıb, – deyə Ben cavab verdi.
Britt-Mari bir də ona Pirat deməyəcək.
***
Onun rəssam olmağına hələ çox var idi. Britt-Marinin tənqid etməyə həvəsi olsaydı, bulanıq xətlər və əyri siluetlərlə bağlı öz fikrini dilə gətirərdi: doğrudanmı o, Britt-Marini belə görür? Lakin ən azından, o, Britt-Marini görür, buna isə nəsə demək çətindir.
***
– Satışda vintaçan var? – Britt-Mari maraqlandı.
– Vintaçan? Hə. Götürə bilərsən.
– Almaq istərdim, – Britt-Mari dedi.
– Əşi, bəsdir. Britt-Mari, sən niyə beləsən? İnadkarsan! Götürmək, almaq – nə fərqi var?
– Mənim üçün fərqi var. Borclu insan azad deyil.
***
Əgər atan “Liverpul”a azarkeşlik edirsə, onda qeyri-mümkünün mümkün olduğunu düşünməyə adət edirsən.
***
Necə deyərlər, heç kim pis zəmanədə yaxşı günləri yada salmağı sevmir.
***
Köpək sanki məyus halda çiyinlərini çəkə bilmədiyi üçün peşman idi.
***
– Atanın “Tottenhem”ə azarkeşlik etdiyini deyirsən. Zəhmət olmasa, bunun nə demək olduğunu başa sal.
– “Totenhem”ə azarkeşlik edəndə həmişə verdiyindən daha az sevgi alırsan.
***
Başqa birinin kölgəsində yaşamağa adət etmiş insanın xəyalı olmur.
***
Açıqcanı yalnız getməyə hazırlaşan göndərir; yaşayan isə məktub yollayır.
***
Həyat sənin ondakı yerindən, sənin özündən daha böyük bir şeydir. Həyat bir birlikdir. Sənin bir hissən başqa bir insandadır. Bunlar xatirələr, divarlar, nəyin harada yerləşdiyini dəqiq bildiyin rəfli şkaflardır. Bu, optimal şəkildə qurulmuş gündəlik məişətdir, ona görə iki nəfər üçün rahat axarlı konstruksiya formaşır. Bu, gündəlik əşyaların birgə yaşayışıdır. Sement və daşın, pult və krossvordun, köynəklər və sodanın, hamamdakı vanna və üçüncü rəfdəki ülgücün. Britt-Mari bunun üçün lazımdır. O, Kent ilə birlikdə olmasa, onda evdə daha heç nə adət edildiyi kimi olmayacaq. Onun dəyəri, qiyməti, əvəzolunmazlığı məhz bundadır.
***
O, uşaqlarla oynayırdı. O, uşaqların xoşuna gəlirdi. Kenti birinci dəfə görən hər kəsin ondan xoşu gəlirdi. Onun pis tərəflərinə bələd olmaq üçün illər gərəkdir. Britt-Maridə əksi oldu.
***
Bir neçə il daha bir neçə ilə çevrildi, sonra daha bir neçə il həyata çevrildi. Və günlərin bir günü görürsən ki, geridə qoyduğun həyat qarşıda səni gözləyən həyatdan daha böyükdür və bunun necə belə alındığını başa düşmürsən.
***
– Kiminsə “Mançester Yunayted”ə azarkeşlik etməsi nə deməkdir?
– Onlar həmişə udurlar. Bu səbəbdən, onlara elə gəlir ki, buna layiqdirlər.
***
– Veqa dəhşət hirslidir!
– Hardan bilirsən?
– Yeniyetmədir, özü qabları yumağa başladı.
***
Ömər eşikdəki ağ itə məyusluqla, Veqa hirslə, Britt-Mari isə təşvişlə baxdı: hər biri öz baza emosiyasına uyğun.
***
– Həmişə elə fikirləşirdim ki, qanun-qaydaya inandığın üçün polis olursan.
– Məncə, Sven ədalətə inandığı üçün polis olub.
***
Müəyyən yaşdan sonra insanın qarşısına qoyduğu bütün suallar bir məsələyə gəlib çıxır: mən bu həyatı necə yaşayıram?
***
Ehtiras uşaqlıq kimidir. Bayağı və sadəlövhdür. Onu öyrənmək olmur, o instinktdir. Bizi alt-üst edir. Özünə məftun edir. Bütün digər hisslər Yerdə doğulub, ehtiras isə kosmosdan gəlib. Buna görə də dəyərlidir: o, bizə heç nə vermir, ancaq risk etməyə, ədəb-ərkan qaydalarını unutmağa, ətrafımızda təkəbbürlə başlarını tərpədən insanların qanmazlığından qorxmamağa imkan verir.
***
– Paris üçün mən artıq çox qocayam.
– Bəs Parisin neçə yaşı var?
***
Paris haqqında düşündü. Heç vaxt olmadığımız yerlərin qəribə bir cazibəsi var.
***
Sami onun köməyinə layiq olmayan bir insana kömək etmək üçün şəhərə getdi; Britt-Mari də eyni səbəbdən evə qayıtmağa hazırlaşırdı. Əgər sevdiyimiz insanları bağışlamasaq, əlimizdə nə qalacaq? Sevgi sevdiklərimizi layiq olmadıqları vaxtda belə sevmək deyilsə, nədir?
***
Ölüm acizliyin ən son həddidir. Acizlik ümidsizliyin ən son həddidir.
***
Britt-Mari, istəyirəm biləsən: hər dəfə qapım döyüləndə ümid edəcəm ki, bu sənsən.
***
– Məncə, Borqdakı bütün uşaqlar kimi burada da “Liverpul”a azerkeşlik edirlər.
– Başın xarab olub, nədir? Mən “Aston Villa”ya azarkeşlik edirəm.
– Soruşmaq olar niyə?
– Çünki yerdə qalanlar ona azarkeşlik etmir.
***
Gözlərinizi qıysanız, həyatdakı hər bir seçiminizi xatırlaya və bütün seçimlərin başqa birinin xeyrinə edildiyini başa düşə bilərsiniz.
Tərcümə: Lamiyə Göycəyeva
