Annotasiya
“Mələyin oyunu” (ispanca “El juego del ángel”) – ispan yazıçısı Karlos Ruis Safonun “Unudulmuş Kitablar Qəbiristanlığı” seriyasına daxil olan sayca ikinci romanıdır. Kitab 2008-ci ildə işıq üzü görüb.
Hadisələr XX əsrin 20-ci illərində Barselonada baş verir. Əsərin baş qəhrəmanı – gənc yazıçı David Martin çalışdığı qəzetdə hər ay detektiv romanlar çap edir. Sevdiyi qızın israrı ilə baş tutan ilk böyük ədəbi debütü uğursuz olur. Bu uğursuzluqdan sonra Martinə Andreas Korelli adlı naşirdən cəlbedici təklif gəlir: o, gənc yazıçıdan ölümcül xəstəliyin müalicəsi və böyük məbləğdə qonorar müqabilində yeni dinin yaradılmasını istəyir. Həmin görüşdən sonra faciəvi məhəbbət, mistika və detektiv süjetlərin bir-biri ilə kəsişdiyi dolaşıq oyun başlayır.
Karandaşın izi ilə
Yazıçı həmişə ilk qonorarını, dünyaya danışdığı hekayəyə yazılan ilk tərif dolu rəyləri xatırlayır. O, şirin şöhrətpərəstlik zəhərinin qanına yayıldığını hiss etdiyi, ədəbi xülyanın (əgər təsadüfən onun istedadsızlığı diqqətdən kənarda qalıbsa) onu başının üstündə dam və günün sonunda isti şam yeməyi ilə təmin edə biləcəyinə inandığı həmin anı unutmayacaq. Ən ümdə arzusunun gerçəkləşdiyi və insan əsrindən daha uzun ömür sürəcək dəyərsiz kağız parçasında çap olunan adını gördüyü həmin möcüzəvi an. Ömrünün sonuna kimi bu başgicəlləndirici anı xatırlamaq yazıçının alnına yazılıb, çünki həmin vaxta kimi o, artıq məhkum olub və onun ruhuna qiymət təyin edilib.
***
Əlbəttə, onun var-dövləti ilə dünyaya çəhrayı eynəkdən baxmağa nə var ki…
***
Bizim peşədə prioriteti olub, prinsipi olmayanlar sağ qalır.
***
Böyüyən kimi qadağan olunmuş meyvə acı dadmağa başlayır.
***
Paxıllıq cahilliyin dinidir. O, ortabab şəxsləri canlandırır, onları yeyən ehtirasları dinləyir və nəticədə qəlbi çürüdür. Paxıllıq öz mənasızlığına və acgözlüyünə bəhanələr pıçıldayır, onları az qala fəzilət səviyyəsinə qaldırır. Paxıllıq inandırır ki, guya cənnət qapıları yalnız uğursuzların, özündən sonra layiqli iz qoymayanların üzünə açıqdır, çünki həyatını başqalarını alçaltmağa, yalnız bir səbəblə – istedadlı olduqları üçün daha qabiliyyətli tayfa üzvlərini mümkün olduqca məhv etməyə və rədd etməyə sərf edib. Axı parlaq fonda cahillərin mənəvi yoxsulluğu, kəmağıllığı və qorxaqlığı xüsusi nəzərə çarpır.
***
Tale Pedro Vidala bir çox istedad, o cümlədən hər addımı və əməli ilə atasını məyus edib alçaltmaq bacarığı bəxş etmişdi.
***
— Ağlına pis fikirlər gələn kimi üzün riyakar ifadə alır. Nə fikirləşirsən?
— Heç. Sizin xeyirxahlığınız barədə düşünürdüm, don Pedro.
— Sən yaşda və sən vəziyyətdə həyasızlıq qapı açmaz.
— Bu, hər şeyi izah edir.
***
Mənim yaşadığım dünyada böyüklü-kiçikli bütün ümidlər nadir halda reallaşırdı.
***
Bütün müharibələr kimi bu da Tanrı və vətən naminə, müharibədən öncə hədsiz gücə sahib insanların müharibədən sonra daha da güclənməsi üçün aparılırdı.
***
İnsan ən çox istədiyi şeyi əldə etdikdə, adətən, həmişə güllərin başına gələn hadisə təkrarlanır: buketi əlinizə alandan sonra onu hara qoyacağınızı bilmirsiniz.
***
Bir yazıçının, xüsusilə ortabab yazıçının şöhrətpərəstliyinə barmaqarası baxmaq olmaz.
***
Axı məlumdur ki, kəmağıllılığın ən ağır mərhələsində düşüncə çatışmazlığı ideoloji fanatizm ilə kompensasiya olunur.
***
Tezliklə otuz yaşım tamam olacaq. Bu barədə heç düşünmək belə istəmirəm. Və mən çox gözəl başa düşürəm ki, gün keçdikcə on beş yaşımda olmaq istədiyim adama daha az oxşayıram.
***
Mənə elə gəlir, özünüzə qarşı çox sərtsiniz, bu da həmişə dəyərli insanı fərqləndirən bir xüsusiyyət olub.
***
— Görünüşünüzdən xəstəyə oxşayırsınız.
— Zəhərlənmişəm.
— Nədən?
— Reallıqdan.
***
Hər labirintin özünün Minotavrı var.
***
Din, mahiyyət etibarı ilə, mədəniyyət və ya cəmiyyətin həyat fəaliyyətini tənzimləyən inanclar, dəyərlər və etik normalar sistemini möhkəmlətmək üçün əfsanələr, miflər və ya hər hansı digər ədəbi əsər şəklində tərtib edilmiş əxlaq kodeksidir.
***
— Hər hansı ədəbiyyatda və ya rəmzi mesajda olduğu kimi əsərin ağıl və hisslərə təsir dərəcəsi məzmundan deyil, formadan asılıdır.
— Siz demək istəyirsiniz ki, istənilən doktrina ilk növbədə nağıldır.
— Hər şey nağıldır, Martin. İnandığımız, bildiyimiz, xatırladığımız, hətta xəyalını qurduğumuz hər şey.
***
İnam aktı bizə nəql edilən hekayənin qəbul edilmə aktıdır.
***
Canlılar dünyasına geri qayıtmağımı şəhərin ən möhtərəm məbədinə – İspan Müstəmləkə Bankının Fontanella küçəsindəki əsas şöbəsinə hörmətimi bildirməklə qeyd etdim.
***
Bir qayda olaraq, insan nə qədər istedadlıdırsa, istedadına bir o qədər şübhə edir.
***
İsabella, əgər özünü həqiqətən ədəbiyyata həsr etmək, ya da ən azından oxunulmaq üçün yazmaq istəyirsənsə, buna öyrəşməli olacaqsan: bəzən sənə məhəl qoymayacaqlar, təhqir edəcəklər, alçaldacaqlar və demək olar həmişə laqeyd münasibət nümayiş etdirəcəklər. Bu, yazıçılıq peşəsinin ən gözəl tərəflərindən biridir.
***
Poeziyanı göz yaşları, romanı qan, tarixi isə suyun üzərində çəngəl ilə yazırlar.
***
— Əvvəlcə sizdən soruşmaq istərdim: din sizin üçün nə deməkdir?
— Heç vaxt dindar insan olmamışam. İnanmaq və ya inanmamağın yerinə şübhələnmişəm. Şübhə! Mənim dinim budur.
— Çox soyuqqanlı və olduqca burjuasayağı. Lakin topu xətdən çölə atmaqla oyunu qazanmaq olmaz.
***
— İnsan sağ qalmaq üçün nəfəs aldığı kimi inanır.
— Bu, sizin şəxsi nəzəriyyənizdir?
— Bu, nəzəriyyə deyil, statistikadır.
***
— Deməli, hesab edirsiniz ki, aldanaraq yaşamaq insanın alnına yazılıb?
— İnsanın alnına sağ qalmaq yazılıb. İnam, istər, Kainatda qəbul etdiyimiz boş mənəviyyat olsun, istərsə də ölümün qaçılmazlığı, əşyaların mənşəyinin sirri, öz həyatlarımızın mənası, ya da belə bir şeyin olmaması – rasional şəkildə izah edə bilmədiyimiz məişət hadisəsinə instinktiv cavabdır. Bu primitiv suallar son dərəcə asandır, lakin bizə xas olan məhdudluq onlara doğru cavablar tapmağımıza mane olur. Bu səbəbdən müdafiə reaksiyası kimi emosional cavab veririk. Hər şey çox sadədir və sırf biologiya sahəsinə aiddir.
***
Verilmiş halda problemin kökü ondan ibarətdir ki, insan rəhmsiz dünyaya atılmış, ruhu olan bir heyvandır. O, yalnız bir məqsədi və sonu olan mövcudluğa məhkumdur – növün təbii yaşam dövrü kəsilməməlidir. Daim reallıq vəziyyətində ola-ola sağ qalmaq mümkün deyil, ən azından bir insan üçün. Həyatımızın böyük bir hissəsini yuxuda keçiririk, xüsusən oyaq olanda.
***
Bu, dünya durduqca duran doğru bir ifadədir: mənə nə ilə öyündüyünü söylə, mən də səndə nəyin olmadığını deyim. Tanış vəziyyətdir. Cahil özünü işin biləni, zalım – mərhəmətli, günahkar – müqəddəs, sələmçi – xeyriyyəçi, qul – vətənpərvər, təkəbbürlü – fağır, ədəbsiz – kübar, axmaq isə ziyalı kimi aparır.
***
Mən ziyalı adama əks adam, yəni ağıllı adam axtarıram.
***
İnsan cibindəki sikkələrin şirin səsini eşitməyincə ruhunun dərinliklərində gizlənmiş xəsisliyin miqyasını dərk edə bilməz.
***
Yeddi yaşımdan bəri gecə-gündüz mağazada işləyirəm və anladığım bir şey var – dünyamız çirkin dünyadır və xəyalları göylərdə uçan gənc qıza laqeyddir.
***
Qırılmış qəlblərin ən yaxşı cəhəti bilirsiz nədir? Odur ki, qəlbi yalnız bir dəfə qırmaq olur. Sonra onda yalnız çapıqlar qalır.
***
Bir romançı üçün kimsə onun qələmə aldığı mətnin maraqlı və perspektivli olduğunu söyləyirsə, bu, işlərin yaxşı getmədiyinə işarədir.
***
İnsan həyatı boyunca tədricən xəyallarından, arzularından, gənclik istəklərindən ayrı düşür, getdikcə özünü daha çox dünyanın və başqa insanların qurbanı kimi hiss edir. Biz həmişə çətinliklərimizə və uğursuzluqlarımıza görə günahkar axtarıb tapırıq. Elə bir adam ki, ondan canımızı qurtarmaq istəyirik. Ona görə də, bu qəzəbi möhkəmləndirəcək və ona güc verəcək doktrinaya qoşulmaq qaçılmazdır. Yetkin insan bu şəkildə özünü qrupun bir hissəsi kimi hiss edir və cəmiyyət vasitəsilə öz ehtiraslarını və əldən buraxdığı arzularını sublimasiya edir.
***
Tək-tük hallar istisna olmaqla, istənilən mütəşəkkil din qadınların tabeliyini və susdurulmasını normal qəbul edir, qəsdən onu qrupda görmür. Qadın müvəqqəti iştirakı ilə razılaşmaq məcburiyyətində qalır, passiv rolu və analığı ilə barışmalı olur. O, güc və müstəqillik tələb edə bilməz, əks təqdirdə böyük bədəl ödəməli olacaq. Ola bilsin, simvollar arasında qadın şərəfli yer tutur, amma iyerarxiyada yox. Bu və ya digər şəkildə, qadın nəticədə öz əsarətinin ortağına və yaradıcısına çevrilir.
***
Qocalıq sadəlövhlük üçün məlhəmdir. Ölüm qapının ağzını alanda şəkk-şübhə pəncərədən uçub gedir. Bir ürəktutması kifayətdir, insan Qırmızı papağa da inanacaq.
***
Yazmağı öyrənmədən öncə yazmamaq üçün bəhanə axtarmağa başlamayın. Bu, peşəkarların imtiyazıdır, onu qazanmaq lazımdır.
***
Qorxu barıtdır, nifrət isə fitil. Nəticə etibarilə, doqma yandırılmış kibritdən başqa bir şey deyil.
***
İdeyaya nifrət etmək çətindir. Yaşamağımıza mane olan hər şeydə günahlandıra biləcəyimiz, tanınan siması olan subyektə nifrət etmək daha asandır. Və bunun konkret bir insan olması mütləq deyil. Bu, xalq, tayfa, hər hansı qrup da ola bilər…
***
Mənfi personajın funksiyalarından biri də bizə qurban rolunu oynamağa və əxlaqi üstünlüyümüzü elan etməyə imkan verməsidir.
***
Zaman hər şeyi yerbəyer edir, həqiqətdən başqa.
***
Cəmi dörd nekroloq çap olunmuşdu: ailəsinin, hüquq firmasının, Barselonadakı vəkil həmkarlarının və nəhayət, “Ateney” Barselona Ədəbiyyat Cəmiyyətinin adından onun ölümü haqqında məlumat verilirdi. – Sərvət, bax, budur. Beş-altı dəfə ölürsən.
***
O, heç bilmirdi ki, Allahı özümüzə oxşar və bənzər şəkildə biz yaratmışıq, yoxsa o, bizi yaradıb və nə etdiyini bilməyib. Lakin o, inanırdı ki, Tanrı və ya bizə həyat verən həmin qüvvə bizim hər əməlimizdə, hər sözümüzdə əks olunur və bizi gil kuklalardan fərqləndirən əsas şeydə özünü göstərir.
***
Bəzən çətin vəziyyətdə mərhəməti sevgi ilə səhv salmaq asandır.
***
Kitabların ruhu olur – onları qələmə alanların, onları oxuyanların və onlarla xəyal quranların.
***
Qara siyahıda koritovkalarım göyə qalxdı.
***
Tibb bacısı otağı kabinet adlandırırdı, lakin tək-tənha on dəqiqə stulda oturub gözlədikdən sonra qəti qərara gəldim ki, bu otaq yalnız kamera məqsədilə istifadə edilə bilər.
***
Sözlər, hətta mənim sözlərim də şəfaverici gücə sahibdir.
***
O, şöhrət qazandıqdan sonra cəmiyyətin yuxarı təbəqəsindən bir çox insan kömək üçün ona müraciət etməyə başladı. Varlılar daha da varlanmaq istəyirdi. Güclülər daha güclü olmaq istəyirdi. Rəzillər müqəddəsliyə can atır, müqəddəslər isə cəsarət tapıb həyata keçirə bilmədikləri günahlara görə cəzalanmaq istəyirdilər.
***
İnsanların ən azı bir gün səhərdən axşama kimi reallığa, həmçinin bəzək-düzəksiz, olduqları kimi özlərinə baxmağa cəsarətləri çatsaydı, nəticədə ya özlərini öldürər, ya da ağıllarını itirərdilər.
***
Anam ona özünün uşaq vaxtı sahildəki daxmalarda eşitdiyi, balıqçılar haqqında qədim əfsanəni danışdı. Əfsanəyə görə bir insan həyatda istiqamətini itirib, ölümün onun ruhuna qiymət biçdiyini hiss etdikdə özünü ona qurban verməyə hazır olan saf ruh tapmalıdır. O, bu şəkildə özünün qara ürəyini həmin saf ruhun altında gizlədir və kor ölüm onu görmədən, yanından keçib gedir.
***
— Hardan başlayım?
— Siz yazıçısınız. Mənə yalnız həqiqəti söyləməyinizi xahiş edirəm.
— Bunun nə olduğunu bilmirəm.
— Ağrı verən şey həqiqətdir.
***
David, şöhrətpərəst axmağı da həmişə aldatmaq mümkün deyil.
***
O, heç vaxt heç nəyə inanmayıb, indi isə təsəlli kimi yalnız kor inamı qalıb.
Tərcümə: Lamiyə Göycəyeva
