Annotasiya
“Qızlar şəhəri” (ingiliscə “City of Girls“) – Elizabet Gilbertin qələmə aldığı sonuncu romanıdır. Əsər 1940-cı illərdə Nyu Yorkun qlamur və parlaq teatr dünyasındən bəhs edir.
Məktəbdən qovulan on doqquş yaşlı Vivianı valideynləri Nyu Yorka göndərirlər. Vivianın bibisi Manhettendə kiçik teatr işlədir və gənc qız bu böyük şəhərə addımını atan kimi macəralarla dolu çılğın həyata atılır.
Karandaşın izi ilə
Üç yüz altmış iki gözəl gənc qızın təhsil aldığı kursda müvəffəqiyyət dərəcəsinə görə üç yüz altmış birinci yeri tutmuşdum. Bu xəbəri eşidən atam dəhşət içində dedi: “Üç yüz altmış ikinci qızın nə ilə fərqləndiyini təsəvvür etmək qorxuludur!” (Sonra öyrəndik ki, yazıq qız poliomielitdən əziyyət çəkirmiş).
***
Anam mənimlə nə edəcəyini bilmirdi. Ən yaxşı vaxtlarımızda da yaxın olmamışıq. O, atları sevirdi, mən isə at deyildim və at sürməyə marağım yox idi, buna görə danışmağa mövzumuz yox idi.
***
Populyarlıq məktəbdə əhəmiyyət daşıyan yeganə şeydir.
***
Sadəcə bibimə aşiq oldum. O, mənimlə yaşıdı kimi davranırdı, hamının uşaq gözü ilə baxdığı on bir yaşlı qıza bundan artıq nə lazımdır?
***
Özü də bunda gülməli heç nə yoxdur. Ayrı-ayrı evlərdə yaşamaq bir çox evliliyi xilas edərdi!
***
Bu cür kostyumlar xüsusi olaraq bütün dünyanı qadınların döşlərinin, bellərinin və ombalarının olmadığına inandıraraq onu aldatmaq məqsədilə hazırlanırdı. Bu geyimi yalnız və yalnız İngiltərədə tikə bilərdilər.
***
Ancela, Nyu Yorka yalnız bir dəfə birinci dəfə gələ bilərsən. Bu, böyük hadisədir.
***
Şou-biznesdə necə kiçik sərvət sahibi olmaq olar: böyük miqdarda pul götürüb, onun yarısını xərcləməklə.
***
Kefli vaxtı elədiyi hərəkətlərə görə insanı günahlandırmaq olmaz.
***
Cavan vaxtı xidmətçilərə heç fikir vermirdim. Onlar mənim üçün fondan seçilmirdilər, onun bir hissəsi idilər. Demək olar, onları görmürdüm. Oturub mənə nə zaman xidmət edəcəklərini gözləyirdim. Axı niyə? Bu qədər axmaq təkəbbür nədən qaynaqlanırdı?
***
Böyük şəhərdə yaraşıqlı bir qız uzun müddət macəra axtarmalı olmur. Yox əgər macəra axtarışına iki yaraşıqlı qız çıxırsa, onda hər tində onları müvəffəqiyyət gözləyir.
***
Siyasət məni heç vaxt maraqlandırmırdı. Ruzveltin kabinetindən bir nazirin adını belə çəkə bilməzdim. Ancaq Klark Geyblin texaslı, kübar cəmiyyətin dəfələrlə evlənib-boşanmış məşhur qadınlarından olan ikinci həyat yoldaşının adını tam bilirdim: Ria Franklin Prentiss Lukas Lenqhem Geybl.
***
Onlar sevinirdilər, çünki uzun müddətdir gözəl ingilis qızı görmürdülər. Yadımdır, biri qışqırmışdı: “Fahişəxanadan daha yaxşıdır!” Və bu Ofeliyanın monoloqundan sonra deyildi. Ömrüm boyu aldığım ən yaxşı rəydir.
***
– “Hamlet”i görən gözüm yoxdur. Heç ömründə elə “Hamlet” tamaşası görmüsənmi ki, ondan sonra evə gedib, başını sobaya soxmaq istəməyəsən? Mən yox.
– Məncə, bizim “Hamlet”imiz kifayət qədər uğurlu alınmışdı.
– Çünki biz onu ixtisar etmişdik. Şekspiri yalnız bu şəkildə oynamaq lazımdır.
***
İltifat etmək elə də çətin iş deyil. Çətini həmsöhbətini ələ ala biləcək iltifat söyləməkdir.
***
Koko Şanel sevgiyə ehtiyacı olan, istedadlı, iddialı, hiyləgər, diribaş zəhmətkeşdir. Qorxuram, dünyanı Mussolini və Hitlerdən daha tez fəth etsin.
***
Başdan-ayağa son dəbə uyğun geyinsəniz, əsəbi adam kimi görünəcəksiniz.
***
Əlcək almağı götür-qoy edirsinizsə, özünüzə belə bir sual verin: onlardan birini taksinin arxa oturacağında unutsam, kədərlənəcəmmi? Pis olmayacaqsınızsa, onda həmin əlcək sizə layiq deyil. Yalnız elələrini alın ki, onların itkisinə dözmək çətin olsun.
***
Ednaya nənəmin paltarlarımdakı ən kiçik qüsurları necə axtarmasından və dərhal hamısını düzəltməyi tələb etməsindən danışdım. “Heç kim fikir verməyəcək!”, – deyə inandırmağa çalışırdım, ancaq Morris nənə belə cavab verirdi: “Doğru deyil, Vivian. Hamı fikir verəcək, ancaq problemin nə olduğunu anlamayacaqlar. Lakin onlar natamamlığı görəcəklər. Onların əlinə belə bir fürsət vermə”.
***
– Cənab Gerbert, nə fikirləşirsiniz, gülməli, amma axmaq olmayan pyes yaza biləcəksiniz?
– Yox.
***
– Sabahınız xeyir, cənab Gerbert.
– Dəlil-sübut təqdim edin. İnanmıram.
***
– Sabahınız xeyir, cənab Gerbert.
– Mənlə belə zarafatlar etməyin.
***
Mən tərəfdən uzunmüddətli, dərin və hərtərəfli hörmətə əsaslanan əla münasibətimizi davam etdiririk.
***
– Yadıma sal, orada neçə hovuz var idi?
– Bir dənə də olsun yoxdur. Coan Fonteynin hovuzundan istifadə edirəm. – Bəs Coan əvəzində nə alır?
– Mənimlə ünsiyyət – misli-bərabəri olmayan dəbdəbə.
– İlahi, Billi, o ki evlidir. Sənin dostun Brayan ilə.
– Mənim evli qadınlardan xoşum gəlir. Sən ki bilirsən. Xüsusilə mükəmməl xoşbəxt ailəsi olanlardan. Evlilik həyatı xoşbəxt olan qadın kişi üçün ən sadiq dostdur.
***
Əgər əliniz altında kök qadın və əl nərdivanı varsa, onda “Kök qadın və əl nərdivanı” adlı pyes səhnələşdirərik.
***
Komediyada əsas məsələ onu ciddi sima ilə oynamaqdır. Gülməli olmağa çalışmayın, onda gülməkdən hamı qəşş edəcək. Bu, siz britaniyalılarda yaxşı alınır: replikaların yarısını sözarası deyin, sanki özünüzü əziyyətə salmırsınız. Yaxşı komediya üçün soyuqluq son dərəcə vacibdir.
***
Səni qorxutmaq istəmirəm, amma yaxşısı budur, indidən qulağına sırğa edəsən: evliliklərin çoxu nə cənnətdir, nə cəhənnəm, daha çox məhşərdir.
***
Qərar heç kimin xoşuna gəlmirdi – bununla belə, atam həmişə deyirdi ki, uğurlu işgüzar danışıqların nəticəsi belə də olmalıdır. “İştirakçıların hamısı masa arxasından elə bir hisslə qalxmalıdırlar ki, sanki pis müqavilə imzalayıblar. Bu o deməkdir ki, heç kimi aldatmayıblar və hamı az-çox bərabər vəziyyətdədir.
***
Rəqqaslara gəldikdə, onların iddialarını nəinki görmək, eşitmək də mümkündür.
***
Təbii, tez-tez aşiq olmaqla insanı yaxşı tanımaq arasında heç bir əlaqə yoxdur. Həmin şəxsdə bir cazibədar cizgi tapmaq və bütün ehtirasınla həmin cizgidən yapışmaq, onun əbədi məhəbbətə yetərli olacağına inanmaq kifayətdir.
***
Onun ifasını dinləyir və karlara həsəd aparıram.
***
Birinci Dünya Müharibəsində Allaha inanmağı dayandırdım, mənim gördüklərimi görsəydin, sən də elə edərdin. Lakin hərdən məndə residivlər baş verir – bir qayda olaraq içəndə ya da emosional olanda, indi isə həm sərxoşam, həm emosional.
***
Tamaşanı müzakirə edirlərsə, bu yaxşıdır. Maşınlarını harada saxladıqlarını yada salırlarsa, pisdir.
***
Tamaşaçılar tamaşanı bəyənəndə açıq-aşkar qürurlanırlar, sanki şounu özləri səhnələşdiriblər, özlərinə vurğun əclaflar.
***
Ancela, “ulduz” parlaq, eyni zamanda xain təyindir, çünki o adı sənətkara yalnız tamaşaçılar verir. Tənqidçilər aktyoru ulduz etmir. Kassada toplanan pul sənətkarı ulduz etmir. Hətta səhnə məharəti də aktyoru ulduz etmir. Yalnız bir halda ulduz ola bilərsən: tamaşaçılar bir nəfərə kimi səni sevsə, ötəri də olsa səni görmək üçün teatrın arxa girişində növbəyə dayanıb gözləməyə hazır olsa.
***
Ancela, cavan vaxtı mənə elə gəlirdi ki, həmişə həqiqəti söyləmək lazım deyil. İstənilən vəziyyətdə, xüsusilə stress vəziyyətində yalan danışmağı seçirdim. Dürüst bir insan olmaq üçün mənə uzun müddət lazım oldu, ancaq səbəbini izah edə bilərəm: həqiqət, bir qayda olaraq, qorxudur. Doğruları söyləyən kimi hər şey dəyişir.
***
Səkkizayaqlı ilbiz üçün mürəkkəb buludu nədirsə, göz yaşları da eyni diqqətyayındıran amildir. Bir vedrə göz yaşı tökməklə ciddi söhbətdən yayınmaq və təbii nəticələri geri qaytarmaq olar.
***
Canıyananlıq məzəmmət və şübhələrdən qat-qat yaxşıdır.
***
Həyatımda ilk dəfə pul yığmağa başladım. Bunu nə üçün etdiyimi hələ bilmirdim, amma yığırdım. Ancela, dala atılmış pulunun olması o demək deyil ki, sənin planın var, – bununla belə, ehtiyat pul qızı ümidləndirir ki, onun bir gün planı olacaq.
***
– Nyu Yorkun Vivian üçün doğru yer olduğuna əmin deyiləm. Əgər qızım demokrat olsa, özümü bağışlamayacam.
– Buna görə narahat olma. Məsələni araşdırmışam. Belə ki, anarxistləri demokratlar partiyasının üzvlüyünə qəbul etmirlər.
***
Və doğru olan da budur, vicdan əzabında ilişib qalmaq lazım deyil. Biz ki protestantıq, yadından çıxıb? Dinimizin üstünlüyü odur ki, günahlar bağışlanır. Tövbə əzabında əbədi qıvrılmağımıza ehtiyac yoxdur. Əfv oluna bilən günahlar var, bağışlanmaz günahlar var.
***
Dünya hər saniyədə dəyişir. Dəyişikliklərə müqavimət göstərməməyi öyrən. İnsan söz verir, sonra sözünü tutmur. Tamaşa yaxşı rəylər alır, sonra səhnədən qaldırılır. Evlilik möhkəm görünür, sonra taaa-daaam – boşanma. Qısa müddətə sülh hökm sürür, sonra qəfildən növbəti müharibə başlayır. Əgər hər şeyə görə kefini pozsan, bədbəxt axmağa çevriləcəksən – bunda yaxşı nə var ki?
***
– Vivian, kaş biləydin, bu müharibə məni necə bezdirib. Xoşum gəlmir ondan.
– Deməli, xoşun gəlmir? Onda nəsə elə! Konqresmenə qəzəbli məktub yaz! Prezidentlə danış. Müharibəyə son qoy.
– Böyüməyimi elə səbirsizliklə gözləyirdim ki… İndi isə belə çıxır ki, böyüməyə dəyməzmiş. Döyüşlər və iş, iş və döyüşlər. Artıq gücüm qalmayıb.
***
Müharibə illəri ən çox həyatın keçib getmək bilməyən biçimsizliyi ilə yadımda qalıb. Digər şəhərlərlə müqayisədə Nyu York sakinlərinin bəxti bir az da olsa gətirmişdi, amma biz keyfiyyətli hər şeydən məhrum olmuşduq. Kərə yağı, yaxşı ət tikələri, keyfiyyətli kosmetika, Avropadan gətirilən, son dəbə uyğun paltarlar – hamısı yox olmuşdu. Gözəl şeylər, delikateslər ərşə çəkilmişdi. Müharibə yekəpər, acgöz nəhəng kimi əlimizdən hər şeyi alırdı – nəinki vaxtımızı və əməyimizi, eyni zamanda məhsullarımızı, rezinimizi, metallarımızı, kağızımızı, kömürümüzü. Bizə yalnız cır-cındır qalırdı. Dişlərimi soda ilə təmizləyirdim. Son bir cüt neylon corabımı vaxtından əvvəl doğulmuş uşaq kimi qoruyurdum(Qırx üçüncü ilin ortalarında o da dağılandan sonra təslim oldum və hər yerə şalvar geyinməyə başladım). Dəli kimi dolaşırdım, saç düzümümə ayıracaq vaxtım olmurdu, heç şampun da tapmaq olmurdu və mən saçlarımı lap dibindən qısa kəsdirdim, sonra öyrəşdim və daha heç uzatmadım.
***
İstənilən Nyu York sakini təsdiqləyər ki, bu şəhərdə daim tanışlarınla qarşılaşırsan; başqa cür ola da bilməz. Ona görə yaxşısı budur, Nyu Yorkda özünə düşmən qazanmayasan.
***
Ancela, gənc ikən tez-tez səhv edirik, zamanın yaraları sağaldacağını və bir gün hər şeyin unudulacağını düşünürük. Lakin yaşa dolduqca acı həqiqəti öyrənirik: sağalmayan yaralar var. Nə qədər istəsək də, nə qədər vaxt keçsə də, düzəlməyən səhvlər var. Şəxsi təcrübəmə əsasən, bu, həyatın ən amansız dərsidir, Ancela. Müəyyən yaşdan sonra bizim hamımız şəfa tapa bilməyən yaralı qəlblərimizlə dünyanı dolaşır, içimizdə utanc, kədər və köhnə yaraları gəzdiririk. Bu ağrı içimizi göynədir, qəlbimizi korşaldır, ancaq birtəhər yaşamağa davam edirik.
***
Anası qapının ağzında onu nə gözlədiyini bilirdi və onunla görüşə tələsmirdi. Teleqram ona verilməyənə qədər oğlu hələ sağ idi.
***
Dəyişikliklərə müqavimət göstərmək təhlükəli və mənasız işdir.
***
– Yəni mağaza açmaq istəyirsən?
– Butik, Vivian. İlahi, dostum, hər şeyi öz adı ilə çağırmağı öyrən artıq. Mağaza yəhudilərdə olur, bizimki isə butik olacaq.
***
Üstəlik, evliliyin qadın üçün elə də əlverişli təşəbbüs olmadığı qənaətinə gəldim. Beş-on il evli olan rəfiqələrimə baxırdım və heç birinə həsəd aparmırdım. Romantika bitdikdən sonra onların hamısı ərlərinin pulsuz xidmətçilərinə çevrilirdi(Qadınlar onlara gülərüz və ya əsəbi şəkildə xidmət edirdilər, amma yenə də xidmət edirdilər).
***
Bir dəfə Marcoriyə dedim: “Həqiqətən yaxşı olduğum iki sahə var: seks və dərzilik”. O cavab verdi: “Allaha şükür, çörək pulunu birincidən deyil, ikincidən çıxarırsan”.
***
Ömrümün qalan hissəsini hər kəsə tərbiyəmi sübut etməklə keçirə bilərdim, ancaq onda da özümü aldatmış olardım. Qəlbimin dərinliyində bilirdim ki, yaxşı insanam, həm də yaxşı qadınam. Lakin cinsi həvəsin bununla heç bir əlaqəsi yoxdur. Ona görə əsl mahiyyətimi inkar etməmək və özümü xoşuma gələn şeylərdən məhrum etməmək qərarına gəldim. Zövq-səfa axtarışına başladım. Evli kişilərdən uzaq durduğum müddətdə heç kimə ziyanım dəymirdi. Bundan başqa, Ancela, hər qadının həyatında elə bir məqam yetişir ki, daim özündən utanmaqdan sadəcə bezir. Yalnız bundan sonra qadın azadlıq əldə edir və nəhayət özü kimi ola bilir.
***
Bəzən Marcori ilə rəfiqələrimizi itirirdik, çünki onlar ailə həyatı qururdular; ancaq boşandıqdan sonra yenidən yanımıza qayıdırdılar.
***
Marcori ilə zarafatla deyirdik ki, onun həyatındakı yeganə kişi rol modeli Oliviyadır.
***
Ancela, müəyyən bir yaşa çatdıqdan sonra zaman mart yağışı kimi axıb getməyə başlayır. Onun sürətlə keçib getməsinə heyran qalmaqdan başqa əlindən heç nə gəlmir.
***
Vicdanla hərəkət etmək asan deyil. Mən balaca olanda atam belə deyərdi. O, mənə öyrətmişdi ki, uşaqlar vicdanın nə olduğunu başa düşməkdə çətinlik çəkirlər. Bu anlayış onlara tanış deyil və heç kim onlardan vicdanla hərəkət edəcəklərini gözləmir, – bu, onlar üçün çox çətindir. Çox ağrılıdır. Ancaq böyüdükcə vicdan qanunlarının qüvvədə olduğu əraziyə ayaq basırıq. İndi bizdən ədəb-ərkanlı olmağımızı gözləyirlər. Biz prinsiplərimizə sadiq qalmalıyıq. Nəyisə qurban verməli oluruq. Ətrafdakılar bizi mühakimə edir. Səhvlərimizin bədəlini ödəməliyik. Hər bir yetkin insanın həyatında tez-tez elə vəziyyət yaranır ki, emosiyaları unutmaq və başqalarından – vicdansız insanlardan üstün olmaq lazım gəlir. Və bu, ağır ola bilər. Ona görə vicdanla hərəkət etmək asan deyil. Başa düşürsən?
…
Əlbəttə, bu qanunlarla yaşamaq məcburiyyətində deyilsən. Əgər sənin üçün həddindən artıq çətin və həddindən artıq ağrılıdırsa, həmişə imtina edib uşaq qala bilərsən. Yox əgər şəxsiyyət olmaq istəyirsənsə, başqa çıxış yolun yoxdur. Lakin ağrıdan qaça bilməyəcəksən.
***
Xoşbəxt o kəsdir ki, başına gələn müsibətlərə yalnız öz axmaqlığı səbəb olub.
***
Dünya ağ-qara deyil. Hamımız müəyyən şəkildə tərbiyə olunmuşuq. Bizə öyrədirlər ki, riayət etməli olduğumuz qaydalar var; yalnız bu şəkildə yaşamaq olar, başqa cür olmaz. Düzgün yaşamaq lazımdır. Lakin bu qaydalar, bizim əqidəmiz dünyanın vecinə deyil. Vivian, hamıya şamil edilə bilən qayda yoxdur. Əqidəmiz – heç bir əhəmiyyət daşımır. Dünya sadəcə bizim başımıza gəlir, vəssəlam. Və biz bunu qəbul edib həyatımıza davam edə bilərik.
***
Frenklə bizim sevgimiz dik divarları olan dibsiz quyuya bənzəyir. Ora düşdünmü, çıxa bilmirsən.
***
Bir çox hallarda seks bir hiyləyə, yaxınlığın sublimasiyasına çevrilir. Partnyorun bədənini tanıdıqdan sonra dərinə gedib, onun ruhunu öyrənməyə çalışmırıq.
***
Ancela, yaşa dolduqca öyrəndim ki, məqam yetişir və sən yaxınlarını itirməyə başlayırsan. Söhbət ondan getmir ki, ətrafında insan çatışmır – xeyr, xeyr, kifayət qədər insan olur. Mən yaxın insanların çatışmazlığını nəzərdə tuturam. Sevdiklərini. Sənin yaxınlarını tanıyan, onları sevənləri. Bütün həyat hekayəni bilənləri. Ölüm ard-arda onları ələ keçirir. Onları əvəzləmək isə çox çətindir. Müəyyən yaşdan sonra yeni dostlar tapmaq artıq o qədər də asan olmur. Dünya gənc insanlarla dolu olsa da, boş və seyrək bir yerə çevrilir.
Tərcümə: Lamiyə Göycəyeva
