Annotasiya
“Tom dayının daxması” (ingiliscə “Uncle Tom’s Cabin”) – Amerika yazıçısı Harriyet Biçer-Stounun 1852-ci ildə quldarlıq əleyhinə yazdığı romanıdır.
Əsərdə Amerikada köləlik sistemi, irqçilik, bunların insanların psixologiyasına, intellektinə vurduğu pozucu təsirlər, zəngin mənəviyyatlı zəncilərin ağlasığmaz məhrumiyyətləri öz əksini tapıb.
Karandaşın izi ilə
İnsaf məndə bizim tacir qardaşımıza lazım olan qədərdir, daha doğrusu, çox azdır.
***
– Mən sən deyən sabit xaçpərəst deyiləm, Eliza. Mənim ürəyim kinlə doludur. Əgər allah belə ədalətsizliyə göz yumursa, mən ona ümid bağlaya bilmərəm.
– İnamı itirmək olmaz, Corc! Mənim sahibəm deyir: – Hətta ən ağır günümüzdə belə biz inanmalıyıq ki, allah nə eləyirsə bizim xoşbəxtliyimiz naminə eləyir.
– Faytonlarda gəzən və yumşaq divanlarda nazlananlar üçün belə demək xoşdur! Mənim yerimdə olsaydılar onlar ayrı hava çalardılar. Mən məmnuniyyətlə xeyirxah, yaxşı adam olardım, ancaq alınmır.
***
Bu balaca qadının gözlərində yaş damlaları parıldadı və o, həmin anda elə nəcib idi ki, senator fikirləşdi: “Əgər bu ecazkar varlıq mənə bu qədər heyrandırsa, gör mən nə qədər ağıllı adam olmalıyam!”
***
Çalışaram, Tom, inan mənə! Sən isə qəm eləmə. Mən səni evə qaytaracam, komanı da təzədən tikdirəcəyəm, – elə səhər-səhər Xloya xala ilə bu barədə söhbət eləmişik, – sənin də qonaq otağın olacaq, qonaq otağının döşəməsində isə gəbə. Qoy bircə böyüyüm! Sən döz, Tom dayı, sən o gözəl günləri görəcəksən!
***
Əgər etiraz eləməyə bir sözün yoxdursa, elə susmağın özü ən çətin, cavabsız bir sualdır.
***
– Allah bilir nələr danışırsan, Corc! Mən lap məəttəl qalmışam! Doğrudanmı, öz vətəninin qanunlarına qarşı çıxmağın səninçün bu qədər asan bir işdir?
– Yenə də başladınız mənim vətənimdən, mister Vilson! O sizinkidir, mənim tək kölə doğulanların isə yoxdur vətəni. Bu hansı qanunlara üz tutsa bilərik ki, onlar bizim iştirakımız olmadan yazılıb nəşr edilib? Onların heç bir dəxli yoxdur bizə. Bir kimsə barı soruşubmu, razıyıqmı bu qanunlarla, razı deyilikmi. Bu qanunlar ancaq və ancaq bizi əzmək, hüquqlarımızı ayaqlar altında tapdamaq üçündür, vəssalam.
***
Pul əgər doğru yollarla qazanılıbsa, heç vaxt artıqlıq eləməz.
***
– Özünə toxtaqlıq ver, ruhdan düşmə, Allahın kəramətinə arxalan! Sənə ürəkdən uğurlar arzulayıram, mən…
– Məgər allah var. Həyatda başıma o qədər qəza-qədər gəlib ki, artıq onun varlığına da inanmıram. Siz ağlar bilirsiniz biz nələr çəkirik. Əgər Allah vardırsa, sizdən ötrüdür… Məgər biz hiss edirik onun kəramətini?..
***
Qəribədir, bir arabada yan-yanaşı əyləşmiş bu iki nəfər necə də başqa-başqa şeylər barədə düşünürdülər. İkisinin də hissiyyat üzvləri eyniydi, gözləri önündən eyni mənzərələr ötüb keçirdi, lakin fikirlərində ümumi heç nə yoxdu.
***
Dindar adamlar – mən ağları deyirəm – bizim ölkəni, demək olar, uçuruma aparıb çıxarıblar. Möminlik indi qarşıdakı seçkilərə namizədlər arasında kilsənin və dövlətin sütunları, dayaqları arasında elə dəbdədirki, heç bilmirsən, kimə inanasan, kimə bel bağlayasan!
***
Siz, yaxşısı budur, bir anlığa təsəvvür edəsiniz ki, pambığın qiyməti niyəsə birdəfəlik aşağı düşdü və quldarlıq bizimçün bir yükə çevrilməyə başlayıb. İnandırıram sizi – buna uyğun olaraq Bibliya mətnlərinin şərhi də dəyişiləcək!
***
Cəsarət və qətiyyət hətta ən qaba vücudlara da təsir edir.
***
Yeva isə Dodoya tərəf əyilib dedi:
– Sağ ol, Dodo, sən yaxşı oğlansan.
Mulat təəccüblə Yevaya baxdı. Yanalarına bir qızartı çökdü, gözlərində yaş gilələndi.
– Dodo! – Ağası amiranə qışqırdı. Oğlan onun atına tərəf tələsdi. – Al bu sənin konfet pulun, – Enrik yəhərə əyləşərək Yevanın arxasınca çapdı.
Oğlan uzaqlaşan atlıların ardınca xeyli baxdı. Onlardan biri ona pul, o biri isə bundan da yüz qat qiymətli olan bir şey – mərhəmətli, mehriban bir söz bağışlamışdı.
***
– Dodonu sevmək? Sən nə danışırsan, Yeva? O mənim xoşuma gələ bilər, yaxud xoşuma gəlməz, ancaq kim axi öz nökərini sevir?
– Mən sevirəm.
– Çox qəribədir!
– Bibliyada, axı, deyilib ki, hamını sevmək lazımdır.
– Bibliyada çox şey deyilib, ancaq kimdir buna fikir verən?
***
Nifrətə üstün gəlmək çətindir.
***
Həyatın öz axarı var, o bizim duyğularımızla, hisslərimizlə hesablaşmır və hökmlə bizi öz iradəsinə tabe olmağa məcbur edir.
***
Keçəl olasan, tükün də belə məxmər çala! O saat görünür ki, yaxşı evdə yaşamısan.
***
– Mən bu dünya üzünə gəlməsəydim daha yaxşı olardı!
– Mən də dəfələrlə belə demişəm və çoxdan öldürərdim özümü, amma nə edəsən, qətiyyət çatışmır bircə.
– Bu böyük günahdır.
– Bəs bizim kimi yaşamaq günah deyil?
Tərcümə: Hidayət Orucov
