Annotasiya
“Sənə deyəsi o qədər sözüm var ki…” (ingiliscə “Everything I Never Told You“) – amerikalı yazıçı Selesta İnqin 2014-cü ildə işıq üzü görən debüt romanıdır. Müəllif əsərin üstündə altı ilə yaxın işləyib. Roman 2014-cü ildə “Amazon”un “İlin ən yaxşı kitabı” adına layiq görülüb.
1977-ci il Amerikanın əyalət şəhərində adi bir ailə yaşayır: yerli universitetdə müəllim kimi fəaliyyət göstərən ata, evdar ana və üç uşaq. Günlərin bir günü ailənin böyük qızı Lidiya göldə ölü tapılır. Nə baş verib? Bədbəxt hadisə, intihar, yoxsa qətl? Ancaq romanda əsas məsələ detektiv intriqa deyil. Ailədaxili vəziyyət araşdırılır. Əsər reallaşmayan ambisiyalar, həyata keçməyən arzular, valideynlərin bəzən eqoizmə çevrilən kor məhəbbəti haqqındadır.
Karandaşın izi ilə
Anasının haqlı çıxması ömrünün sonuna qədər Merilini narahat edəcəkdi.
***
O xəyallarında anasının sadə həyatından bu qədər uzağa gedə bilirdi. Anasının bəsit dünyasında səliqəli bir ətək tikmək təqdirəlayiq bir müvəfəqiyyət, köynəkdən çuğundur ləkələrini çıxartmaq qeyd edilməyə layiq bayram idi. Merilin bu işləri görmək əvəzinə insanların ağrılarını aradan qaldıracaq, qanaxmaları dayandıracaq və sınmış sümükləri bitişdirəcəkdi. O, insanların həyatını xilas edəcəkdi. Ancaq axırda hər şey anasının təxmin etdiyi yola gedib çıxdı: bir nəfərlə tanış oldu.
***
“Qardaş”ı məktəbdə işçilərin uşaqlarına xüsusi güzəştlər nəzərdə tutulduğunu yazmışdı. Qəbul imtahanından keçə bilsəydilər, məktəbdə ödənişsiz oxuya bilərdilər. İş tapmaq çətin idi, evdə ağıza qoyası bir şey qalmamışdı. Ancaq Li ailəsinin evdəki bütün əşyaları satıb, əllərində iki çamadan ölkənin ta o biri ucuna köçməsinin səbəbi məhz bu sonuncu abzas idi.
***
Bir neçə gün əvvəl yüzlərlə mil uzaqda, Amerikanın başqa bir ştatında ağdərili kişi ilə qaradərili qadın ailə qurmuşdu. Seçdikləri soyad da yerinə düşmüşdü: Lavinq.
***
Virciniya ştatındakı St.Keterina hospitalından bir tibb bacısı anasının öldüyünü xəbər verdi. İnfarktdan getmişdi. Təqvim 1 aprel 1966-cı ili göstərirdi. Merilinin ağlına birinci gələn 1 aprel oldu: Nə qədər bərbad, nə qədər bayat zarafat idi.
***
Ceyms o gecə evə gələndə sadəcə “Anam öldü” dedi. Sonra plitəyə sarı dönüb əlavə etdi “Bir də çəməni biçmək lazımdır”. Ceyms məsələni başa düşdü: bu barədə danışmayacaqdılar.
***
Vanil qoxusunun içində xoşbəxt həyatın xəyallarını qurmuş, ancaq bu kiçik, sıxıcı və boş evdə, bu kiçik və sıxıcı və boş həyatda milçək kimi tələyə düşüb qalmış, qızı tərəfindən tərk edilmiş və altı xətlənmiş xəyallardan başqa özündən sonraya heç bir iz qoymamışdı.
***
Dırnaq səsləri eşidəndə zebraları deyil, atları düşün.
***
Raket mavi səmada gözdən itsə də, kamera uzun müddət arxasında qalan solğun ağ tüstünü göstərdi. Bir ay ərzində ilk dəfə idi ki, bir anlıq da olsa, anasını tamam unutdu. Orada – səksən beş mil yüksəklikdə, – sürətölçən artıq doxsan, doxsan beş mildə idi – yer üzündəki hər şey görünməz olur. İtən analar, səni sevməyən atalar, səni lağa qoyan uşaqlar – hər şey iynə ucu qədər kiçilir və axırda qeyb olur. Yuxarıda ulduzlardan başqa bir şey yoxdur.
***
O səhər o və Nat atalarına sosiskalı sendviç, hot doq və hava fişəngləri haqqında danışdılar, ataları da ötəri: “Baxarıq”, – dedi. İkisi də bunun “yox” demək olduğunu bilirdi.
***
O qədər həvəslə, o qədər məmnun halda suya yıxıldı ki, o an hər ikisi bir şeyin fərqinə vardı: Lidiya öz cazibə qüvvəsinin şüurunda idi və bu gücü istəmirdi. Hər şeyin Lidiyanın ətrafında fırlanması onun üçün də ağır yük idi.
***
Bəzən tamam unudursan o biri insanlara oxşamadığını. Hazırlıqda, aptekdə və ya supermarketdə səhər elanlarını dinləyəndə yaxud bir lent yuduranda, ya da bir qutu yumurta götürəndə özünü kütlənin bir parçası kimi hiss edirsən. Bəzən bu barədə heç düşünmürsən. Və sonra bəzən dəhlizin o başındakı qızın, əcaçının, kassadakı oğlanın sənə baxdığını fərq edir və onların baxışlarında öz əksini görürsən: sən fərqlisən, cəmiyyətə yadsan. O dəqiqə gözə batırsan. Özünə kənardan, başqalarının gözü ilə baxanda hər şey yadına düşür, fərqli olduğunu xatırlayırsan.
***
Onsuz da insan həyatda istədiyini əldə etmir, bircə şeyi bacarır, o da istəklərinə çatmadan keçinməyi öyrənməkdir.
***
İllərin həsrətindən yaman həssas olmuşdu. Azacıq yemək qoxusunu alan ac itlər kimi burun dəlikləri səyriyirdi. Gördüyü şeyi səhv anlaya bilməzdi. Bu şeyi dərhal tanıdı: sevgi idi. Səndən əks edən və ancaq sənə əks olunmayan birtərəfli dərin pərəstiş hissi… Heç bir şeyi vecinə almadan yoluna davam edən həssas və lal bir sevgi… Hannaya tanışdı bu hiss…
***
Atası hamının elədiklərinə az qala qanun kimi baxırdı. “Rəqsə getməyinə çox sevindim, əzizim, hamı rəqsə gedir”. “Saçların gözəl olub, Liddi, indi hamı uzun saç saxlayır, eləmi?” Lidiya nə vaxtsa gülsə, “Həmişə gülüb əylənməlisən. Şən-şaqraq qızları hamı sevər”. Sanki bir paltar, uzun saçlar və bircə gülüş onun bütün fərqli xüsusiyyətlərini gizlətməyə kifayət edirdi.
***
Əvvəllər heç vaxt atasını öz istəkləri olan bir insan kimi təsəvvür etməmişdi. Bütün yeniyetmələr kimi, o da valideynlərini həmişə namuslu təsəvvür etməyi üstün tutmuşdu.
***
“Hamı kimi ol! Qayna-qarış!” Lidiyaya ancaq bunu deyirdim. “Dostlar qazan”. “Çevrənlə ayaqlaş!” Mənsə onun hamı kimi olmasını istəmirdim, – gözlərinin kənarları qızardı.
– Mən onun fərqli olmasını, hamıdan seçilməsini istəyirdim.
***
Sevgin və ümidlərin bu qədər çox olanda axırda əlində heç nə qalmır.
***
Nat arxaya çevrildi, təzəcə yüksələn Ayın işığı üzündəki təbəssümdə bərq vurdu. Lidiya yanıldığını başa düşdü. Pəncərə açıq idi. O dua etmirdi, xəyallar qururdu. Lidiya daha sonra, əslində, bu iki şeyin dua və xəyalın eyni qapıya gedib çıxdığını başa düşəcəkdi.
***
Bir kitabın və ya paltarın adicə oxunmaq və geyinməkdən daha böyük məna ifadə etdiyini, diqqət mərkəzində olmağın qar kimi üst-üstə yağdıqca ağırlığı ilə bel bükən gözləntiləri də özü ilə gətirdiyini bircə o bilirdi.
***
…xoşbəxtliyin nə qədər kövrək və narın olduğunu, diqqətsiz davrandıqda əldən düşüb sınıq-sınıq olacağını anlamamışdı.
***
Bir vaxtlar dokun eyni yerində oturanda valideynlərinin arzularını miras almağın nə qədər çətin olacağını hiss eləmişdi. Bu sevginin onu necə boğacağını, nəfəsini kəsəcəyini ta o vaxtdan duymuşdu.
***
Bir şeyi qiymətli edən nədir? Onu itirmək və tapmaq.
Tərcümə: İmanyar Quliyev
