Annotasiya
“Barbarları gözləyərkən” (ingiliscə “Waiting for the Barbarians“) – cənubi afrikalı yazıçı Con Maksvell Kutzeenin 1980-ci ildə işıq üzü görən romanıdır. Əsərdə cəmiyyəti nəzarət altında saxlamaq üçün uydurulmuş düşmənlərdən bəhs edir. Yazıçı köləliyin psixologiyasını anlamağa çalışır, köləliklə könüllü itaət arasında böyük fərq olduğunu qeyd edir.
Karandaşın izi ilə
…bundan sonra müqəddəs hesab olunacaq (bəlkə də ləkələnmiş, hərçənd fərqi nədir?)…
***
Başımızın üstündəki səma paytaxtdakı komaların, evlərin, məbədlərin, idarələrin üzərindəki səmadan heç nə ilə fərqlənmir, o nə daha mənfur, nə də daha xeyirxahdır. Səma səmadır, həyat da həyat, hər şey hər yerdə eynidir.
***
Özümü qoca və yorğun hiss edir, yatmaq istəyirəm. Son vaxtlar bir dəqiqə boş vaxt tapan kimi yuxuya gedir, oyananda isə təzədən yatmaq istəyirəm. Yuxu artıq mənim üçün həyati qüvvəmi bərpa edən müalicəvi vanna olmaqdan çıxıb. İndi yuxu mənə özümü unutmaq üçün lazımdır. Yuxu mənim üçün, sadəcə, bihuşluq, yoxluqla hərgünkü görüşdür.
***
Görünür, mən həddindən çox bilirəm. Bilmək isə müalicəsi olmayan xəstəlikdir.
***
Özgə bədəninin sirlərinə yol tapmaq üçün mümkün olan və olmayan bütün vasitələrdən istifadə etmək – tez-tez rast gəlinən səhvlərdəndir.
***
Ehtiras özü ilə bərabər qaçılmaz ayrılıq ağrısını da gətirirdi. Həm də mən artıq başa düşə bilmirdim, nəyə görə bədənimin düşüncəsiz, şıltaq, saxta vədlər verən bir parçasına görə başqa arzulara məhəl qoymamalı idi? Bəzən bu orqan mənə caynaqlarını bədənimə keçirmiş, beyinsiz bir həşərat, tüfeyli və tamamilə müstəqil bir varlıq kimi görünür. Onu qoparıb atmaq isə əlimdə deyil. “Axı nəyə görə səni öz üstümdə bu qadından o qadına daşımalıyam, – mən fikirləşirdim. – Öz ayaqların olmadığına görə? Mənim yox, hansısa itin, ya pişiyin bədəninə bitişik olsaydın, sənin üçün bir fərqi olardımı?”
***
Hər bir müharibənin mahiyyəti başqa bir ölkəyə öz iradəsi ilə qəbul etməyəcəyi bir qərarı qəbul etdirməkdən ibarətdir.
***
Sizcə, göz quruluşunun fərqliliyi, stol arxasında davranış qaydalarının müxtəlifliyi kimi əhəmiyyətsiz səbəblərə görə yaranmış bu nifrətin kökünü kəsməyin zamanı gəlməyibmi?
***
Doğrudan da, dünyanı müğənnilər və rəqqasələr idarə etməlidirlər.
***
…boşluq və bu boşluğun hüdudsuzluğundan doğan çarəsizlik.
***
Yolun sonunda özümüzü çox xoşbəxt hiss edəcəyik: hamımız bir-birimizdən bezmişik.
***
– Nə səs-küydür?
– Kazarmanın cənub divarlarına bitişik evləri sökürlər. Kazarmanın binasını genişləndirmək, əsl həbsxana tikmək istəyirlər.
– Hə, əlbəttə. Mədəniyyətin qara çiçəyinin açılmaq vaxtıdır.
***
Həyat belədir, həmişə haradasa bir uşaq döyülür.
***
Mən dünyada xeyirxahlıqdan daha uca dəyərlər olduğunu iddia edən o insanları şəhərə buraxmamalı idim.
***
Qanunla hesablaşmayanlar üçün məhkəmə də məqsədə çatmamağın çoxsaylı yollarından biridir.
***
Məni döymürlər, ac saxlamırlar, üzümə tüpürmürlər. Əzablarım bu qədər cüzi olduğu halda özümü qurban hesab eləməyə haqqım varmı? Bəlkə də, əhəmiyyətsiz təhqirlər daha alçaldıcı olur. Birinci dəfə hücrənin qapısı örtülüb açar qıfılı bağlayanda necə gülümsədiyimi xatırlayıram. Elə bilirdim, gündəlik həyatın tənhalığını hücrədə tək yaşamaqla əvəz etmək o qədər də böyük çətinlik törətməyəcək. Axı fikir və xatirələrimi də özümlə birlikdə hücrəyə aparacaqdım. İndi azadlıq haqqında təsəvvürlərimin nə qədər bəsit olduğunu anlayıram. Buradakı azadlıq nədən ibarətdir? Seçim azadlığı: yemək, ya da ac qalmaq; susmaq və ya rabitəsiz sözlərlə öz-özünə danışmaq; qapını yumrulamaq, ya da ulamaq. İlk günlərdə ədalətsizliyin, cüzi hüquq pozuntusunun qurbanı olsam da, indi, sadəcə, sümük və içalatdan ibarət ət yığınıyam.
***
Bağlı qapının gözətçisi olmaq, başqasının heyvani ehtiyaclarının keşiyində dayanmaq, gərək ki, çox darıxdırıcıdır. Keşikçinin də azadlığını oğurlayıblar və ona elə gəlir ki, oğru mənəm.
***
Həqiqətən, ölümdən qorxmadığıma inanıram. Güman ki, məni dəhşətə gətirən axmaq kimi ölməyin xəcalətidir.
***
İndi isə kütlədən uzaqlaşmaqda məqsədim bir azdan baş verəcək cinayətin məni ləkələməsinə, yadellilərə nifrət azarının ruhuma sirayət etməsinə imkan verməməkdir. Əsirləri xilas edə bilmərəm, heç olmasa, özümü xilas edim. Uzaq gələcəkdə kimsə dövrümüzü başa düşmək istəsə, bilsin ki, vaxtilə imperiyanın sərhəd ərazisində qəlbən barbar olmayan bir insan yaşayıb.
***
Zorakılığın tamaşaya çevrilməsi məsum qəlbləri zəhərləyir.
***
Ən asanı “Yox!”- deyə qışqırmaqdır. Ən asanı əzablara qatlanmaq, döyülməkdir. Ən asanı başını edam kötüyünün üstünə qoymaqdır.
***
Bu lövhədə isə yalnız bir işarə var. Bu işarə müharibə deməkdir, ikinci mənası cəzadır. Bax belə, baş-ayaq çevirsək, “ədalət” mənasını da verə bilər.
***
İcazə verin, soruşum: doğrudanmı, başqalarının gözündə istədiyiniz kimi göründüyünüzə əminsiniz? Əmin ola bilərsiniz ki, şəhər sakinlərinin gözündə qəhrəman yox, adi bir təlxək, dəlisiniz. Çirk-pas içindəsiniz, üfunət qoxuyursunuz, qoca dilənçiyə, zibildaşıyana oxşayırsınız. Daha bu şəhərə lazım deyilsiniz. İnsanlar heç vəchlə sizi geri qəbul etməyəcəklər. Burada heç bir gələcəyiniz yoxdur…
***
Cəlladlarımı isə əzabın dərəcəsi maraqlandırmırdı. Onların məqsədi yalnız bir bədəndən ibarət olmağın, öz təbii ehtiyacları ilə yaşayan, sağlan olanda ədalət haqqında xüsusi təsəvvürləri olsa da, başı döşəməyə sıxılanda hər cür fəlsəfəni unudan bir bədən olduğunu hiss edə-edə yaşamağın nə demək olduğunu mənə əyani şəkildə izah etmək idi.
***
Mən həyat yox, ölüm haqqında düşünürəm. Divarlarla əhatəli şəhərdə yaşayan hər kəs kimi. Uşaqlardan başqa hər kəs! Uşaqlar kölgəsində oynadıqları qoca, qol-budaqlı ağacların əbədiliyinə heç vaxt şübhə etmirlər. İnanırlar ki, günlərin bir günü oğlanlar ataları kimi güclü, qızlar anaları kimi uşaqcanlı olacaqlar. Onlar yaşayacaq, böyüyəcək, öz övladlarını dünyaya gətirəcək, doğulduqları yerdə qocalacaqlar. Sudakı balıqlar, havadakı quşlar və uşaqlar kimi zamanın içində yaşamağı niyə yadırğamışıq? Günah özünün ayrıca zamanını – tarixini yaradan imperiyadadır. İmperiya əvvəldən-axıra eniş və yoxuşlarla, faciə və təzadlarla dolu tarixi zamanın təbii axarından üstün tutdu. Onu yalnız bir fikir narahat edir: tənəzzül etməmək, yaşamaq, öz dövrünü uzatmaq.
***
Mən imperiyanın firavan zamanlarda özünə söylədiyi yalan, polkovnik isə sərt küləklər əsəndə deyilən həqiqətdir. Coll və mən imperiyanın iki fərqli üzüyük. Lakin polkovnikdən fərqli olaraq, mən səhralığın əhatəsindəki sakit, sərhəd şəhərinə, yayın tozlu istisinə, ərik dolu arabalar, uzun-uzadı siestalara, tənbəlləşmiş qarnizona, köçəri ördəklər və qazlara baxır, öz-özümə deyirdim: “Səbir elə, tezliklə o gedəcək, rahatlığımız geri qayıdacaq. Siestalar daha uzun çəkəcək, qılınclarımız paslanacaq, gözətçilər yenə də xəlvətcə qəsrdən qaçıb arvadlarının yanında gecələyəcəklər. Qısa lüləli topumuz öz-özünə köhnəlib dağılacaq, üstündə kərtənkələlər qaçışacaq, topların boğazlarında bayquşlar məskən salacaq, imperiyanın xəritələrindəki sərhədlər solğunlaşıb görünməz olacaq. Gez-tez bizi unudacaqlar.
***
Lakin biz qanunlar dünyasında yaşayırıq, mükəmməllikdən uzaq bir dünyada. Onu dəyişdirməyə gücümüz çatmaz. Biz aciz məxluqlarıq. İstisnasız olaraq hamımız ədalət anlayışının yaddaşımızdan silinməsinə yol vermədən qəbul edilmiş qanunlara tabe olmalıyıq.
***
“Ədalətsizlikdən əzab çəkənlərin iztirablarına şahid olanlar xəcalətdən əzab çəkməyə məhkumdurlar” – öz-özümə deyirdim. Lakin bu fikirdə gizlənən yalançı təsəlli ürəyimə dinclik gətirmirdi.
***
Hə, bəlkə də, dünya heç də xəyaldan, yuxularımızda gördüyümüz kabuslardan ibarət deyil. Bəlkə də, o, hər səhər mütləq qayıtmağa məcbur olduğumuz, nə unuda, nə də xilas ola bildiyimiz həqiqətdir.
Tərcümə: Ülkər Nəsibbəyli
