Annotasiya
“Maykl K.-nın həyatı və zəmanəsi” (ingiliscə “Life & Times of Michael K“) 1983-cü ildə yazıçı Con Maksvell Kutzeeyə Buker mükafatı qazandıran kitabdır.
Dovşandodağı ilə anasını belə özündən iyrəndirən, eybəcər və ağıldankəm olduğu üçün məktəb xaric edilən, uşaqlıq illərini yetimxanada keçirən Maykl K. 15 yaşı tamam olan kimi bağbanlığa başlayır. Daim insanlardan qaçır, ortalıqda gəzməməyə, gözə görünməməyə çalışır. Tezliklə ölkədə başlayan vətəndaş müharibəsi onu hərəkətə keçməyə məcbur edir. Xəstə anasını da götürüb paytaxt Keyptaundan doğma kəndlərinə yollanır. Bütün əsər boyu Maykl K. cəmiyyətə qarşı çıxmır, haqsızlıqlarla mübarizə aparmağa çalışmır, yaxasını kənara çəkib, azadlıq istəyir. O, ac-susuz belə yaşamağa hazırdır, yetər ki, azadlığı əlindən alınmasın.
Karandaşın izi ilə
Səncə, müharibə nə üçündür? Başqalarının pulunu əlindən almaq üçün?
***
Xilasın yeganə yolu geri qayıtmaq idi. O, irəli addım atdı.
***
Bəlkə də, yer üzündə elə yerlər var ki, hasarlanmayıb və hələ də heç kimə məxsus deyil.
***
– Qoy sənə deyim, düşərgə təzə açılanda nə baş vermişdi. Bütün evsiz-eşiksizlər, küçədəki dilənçilər, işsizlər, dağlarda yatan avaralar, fermadan qovulan insanlar üçün “yeni ev”i tikib başa çatdırdılar. Bir ay keçməmiş darvazanı aralayıb gördülər ki, hamı xəstədir. Heyvan kimi qəfəsə salındıqlarından hamı dizenteriyaya, qızılcaya, ya da qripə yoluxmuşdu. Bir qadın həkim gəldi və bilirsən neylədi? Düşərgədə istədiyin adamdan soruş, sənə desin. Hamı görə bilsin deyə düşərgənin düz ortasında dayanıb ağlamağa başladı. O, sümükləri çıxmış uşaqlara baxdı, bilmədi neyləsin, dayandı və ağladı.
Qısası, bərk təşvişə düşdülər. Bundan sonra suya dərman atmağa, milçəklərə qarşı dərman səpməyə, çəlləklə şorba gətirməyə başladılar. Elə bilirsən, bütün bunları mərhəmətlərindən edirlər? Heç də yox. Yaşamağımıza üstünlük verirlər, çünki biz xəstə olanda, yaxud öləndə bu, onlara həddindən artıq dəhşətli təsir bağışlayır. Biz arıqlayıb əvvəl kağıza, sonra külə çevrilsəydik, bizim üçün heç barmaqlarını da tərpətməzdilər. Dilxor olmaq istəmirlər. İstəyirlər gecələr rahat yatsınlar.
***
– Uşaqsan. Həyatın boyu yatmısan. Oyanmaq vaxtıdır. Səncə, sizə – sənə və uşaqlara nə üçün mərhəmət göstərirlər? Çünki sizi ziyansız hesab edirlər. Çünki hələ həqiqəti görə bilmirsiniz.
***
K. düşündüklərindən heyrətə gəldi. Bu fikirlər ondan çox Robertə yaraşırdı. Bəlkə, bu fikirlər Robertə məxsus idi. Ya da toxumunu dostundan alan bu fikirlər Mayklın içində böyüyüb, – böyüyüb onun öz düşüncəsinə çevrilmişdi. K. dəqiq qərara gələ bilmədi.
***
Nə baş verir versin, bu ölkədə yaxşı hasara həmişə ehtiyac olacaq.
***
İndiki zəmanədə insan əgər yaşamaq istəyirsə, gərək heyvan kimi yaşasın. O, işıqlı pəncərələri olan evdə yaşaya bilməz. Oyuqda yaşayıb, gündüzlər gizlənməlidir. İnsan mövcud olduğunu göstərən heç bir iz qoymadan yaşamalıdır. Bəli, artıq bizi bu həddə gətirib çıxarıblar.
***
Dağlarda və düşərgədə çəkdiyi çətinliklərdən sonra bir dəri, bir sümük qalmışdı. Cındırlaşmış paltarları əynində torba kimi dururdu. Bununla belə, bostanında gəzəndə sağ olduğuna görə sevinirdi. Addımları o qədər yüngül idi ki, sanki, ayaqları yerə toxunmurdu. Elə bil, indicə uçacaqdı. Deməli, insan öz bədənində yaşaya-yaşaya eyni zamanda ruha çevrilə bilərdi.
***
…çoxları döyüşməyə gedib demişdilər ki, müharibə qurtarar, bağ salmağın vaxtı gələr, lakin onlar yanılırdılar, kimsə arxa cəbhədə qalıb bağlara qulluq etməli, insanlara sübut etməlidir ki, bağlar yox olmamalıdır, çünki təbiətlə insan arasındakı bağ qırılarsa, torpaq qəzəblənər və öz övladlarını birdəfəlik unudar. Səbəb bu idi.
***
Maykl nə vaxt öz-özünü anlamağa çalışırdısa, hansısa qaranlıq uçurum, uzun bir dəhliz idrakının qarşısını kəsirdi. Özü haqqında kimə danışırdı, həmişə nə isə əskik qalırdı.
***
Bizə köhnə bir cıdır meydanı, çoxlu tikanlı məftil verib buyurdular ki, insan ruhlarını tərbiyə edək.
***
Təəccüblüdür ki, otuz il şəhər səfillərinin içində yaşamısan, dediklərinə inansaq, daha bir ili isə müharibə bölgəsində keçirmisən və sağ-salamat qalmısan. İndisə səni həyatda saxlamağa çalışmaq yenicə doğulmuş kiçik, zəif bir pişik balasını, yaxud yuvasından düşmüş ətcə quş balasının qayğısına qalmaq kimidir. Nə sənədlərin, nə pulun, nə ailən, nə də dostların var. Kim olduğun barədə heç bir mühakimə yürüdə bilmirsən. Heçlərin heçisən, o qədər nəzərəçarpmazsan ki, dərhal diqqəti cəlb edirsən.
***
Müharibə gözləmək deməkdir.
***
Əslində, heç müqavimət də göstərmirdin. Biz sənə tullan deyəndə tullanırdın. Yenə tullan deyəndə yenə tullanırdın. Əmri üçüncü dəfə təkrar edəndə cavab vermədin, lakin yerə yıxıldın, hamımız, hətta belə bir arzusu olmayanlar da başa düşdü ki, bacarmırsan, çünki bizə itaət etmək üçün artıq gücün qalmayıb.
***
Mən başa düşdüm ki, intihar bədənin özünə qarşı qəsdi yox, insanın iradəsinin bədənə etirazıdır.
***
Heç nə istəməyən adama yaxşılıq etmək çətindir.
Tərcümə: Ülkər Nəsibbəyli
