Annotasiya
“Zirzəmi quşu” (farsca “Perende-i Men”) – Azərbaycan əsilli İran yazıçısı Fəriba Vəfinin bir neçə mükafata layiq görülən, bir çox dilə tərcümə olunan və dəfələrlə nəşr edilən debüt romanıdır.
2002-ci ildə işıq üzü görən bu əsərdə inqilabdan sonrakı İranda evli bir qadının məişət təzyiqindən qurtulub, qorxularına qalib gələrək özünü kəşf etmək üçün çıxdığı yoldan bəhs edilir.
Karandaşın izi ilə
Bu evə köçəndə buraları sevməyi qərara aldım. Əgər bu qərara gəlməsəydim, ola bilərdi ki, heç vaxt buraları sevməyim.
***
Məhəlləmiz gün eynəyi taxıb saçlarını arxaya darayan, amma ayaqqabıları həmişə yırtıq olan Cəfər Eşqiyə bənzəyir.
***
Gözlənilməz cümlələrdən zəhləm gedir. Həmişə hazırlığa ehtiyac duyuram. Bədahətən görülən iş mənlik deyil. Buna görə də həmişə bir addım geridəyəm. Toya da, yasa da gecikirəm.
***
Mən gedirəm. O gedir. Biz gedirik. “Getmək” Əmirin mütəmadi təsrifləndirdiyi yeganə feildir.
***
Yavaş-yavaş çox danışmağa adət etdim. Hətta yeri gəlsə də, gəlməsə də. İllər sonra öyrəndim ki, danışmaq susmaqdan daha yaxşı sığınacaqdır.
***
Gələcək Əmirin ixtiyarında olan zaman min cür şəklə düşür.
***
Qızım mənə bənzəsə, özümə nifrət edərəm.
***
Mən daim qaranlıqdan, zirzəmidən, kölgələrdən qorxmuşam. Qədir əmidən, hətta anamla Məhbub xaladan da qorxmuşam. Ona görə də səsim çıxmırdı. Gözə görünməyim deyə min cür oyun çıxardırdım. Yavaş-yavaş özümdən də gizlənməyə başladım və bir gün özümdən kim olduğumu soruşmağa məcbur oldum. Mən itmək duyğusuyla böyüdüm. Zərrə qədər də olsun tapılmaq ümidi olmayan bu dərin duyğunun içində.
***
Belini qucaqlayıb, başımı boynuna dayayıram. Səssiz-səmirsiz, danışmadan barışmaq dünyanın ən gözəl barışığıdır.
***
– Ana, məni çox sevirsən, yoxsa tərəvəzi?
– Səni.
…
– Ana, məni çox istəyirsən, yoxsa qarışqaları?
– Səni.
…
– Ata, məni çox istəyirsən, yoxsa daşı?
– Daşı.
…
– Ata, məni çox sevirsən, ya qəndi?
– Qəndi.
…
– Ata, məni, yoxsa nöqtəni?
– Nöqtəni, kəlməni, sətri, cümləni.
***
Hisslərimə qulaq verdikcə nə qədər sıxıldığımı anlayıram. Kədər şar kimi ürəyimdə şişib. Gözlərimdən biixtiyar yaş süzülür.
***
Hələ ölməmişəm, amma Əmir bunu bilmir.
***
Ayaqqabılarını geyinir və mənə elə baxır ki, sanki onun dəlilər kimi sevdiyi qadın olmamaq mənim günahımdır.
***
Mənim problemim ondadır ki, mən belə bir dünyanı, çatışmazlıqların olmadığı, əziyyətsiz-dərdsiz bir yeri təsəvvür edə bilmirəm, o ki qaldı ona inanım.
***
Daim üzümün bir tərəfi şişmiş olurdu. Həmişə ağzımdakı çürük diş üzümü bu kökə salırdı. Məni ancaq çarənin təkcə dişin çəkilməsində olduğu vaxt həkimə aparırdılar. Diş ağrısı, stomatoloqların dəmir alətlərinin qorxusuyla bağlı o qədər xatirələrim var ki, bəzən digər insanlardan iki dəfə çox dişimin olduğunu zənn edirəm. Əlbəttə, indi heç yarısı da qalmayıb. Hələ loxmanı çeynəmədən udmağı, mədə qıcqırmalarını demirəm. Gülmək mənim harama yaraşır? Bəzən elə bilirəm dişlərimi yox, gülüşümü məhv ediblər. Elə buna görə də ağlayarkən narahat olmuram, amma güləndə mümkün deyil ki, qarşımdakı adam söylədiklərimdən daha çox dişlərimə diqqət göstərməsin.
***
Gələcək haqda düşünə bilmirəm. Nə olduğunu, nədən yarandığını bilmirəm. Bu yaşıma qədər gələcəyi fikirləşib xəyallar qururdum. Hər gün bir az daha sehrini itirən o mübhəm şeyə kifayət qədər yaxınlaşmışam. Artıq bu nöqtədə dayanmaq istəyirəm.
***
Dayanıb özümə, həyatıma bir nəzər yetirmək istəyirəm. Yad adam kimi uzaqdan, bir aşiq kimi yaxından.
***
Amma bilmirsən ki, qərar vermək və əməl etmək yan-yana oturub guya yaxın münasibətləri varmış kimi görünən, əslində bir-biri ilə heç bir bağlılığı olmayan yad kişi ilə qadın kimidir.
***
– Vurdun vurdun da. Uşaq kötəklə böyüyər. Buna görə gözünün qorasını tökməzlər.
Tökərlər. Uşaqlar kötəklə böyüməz. Uşaqlar təhqirlə böyüməz. Boy atar, amma əsla böyüməz.
***
Dünya yalnız varlılar üçün balacadır.
***
Televizorun ağ rəngli soyuq işığı düşmən tərəfindən tuşlanan projektor kimi üzərimizə düşüb. Sanki hədəfi xalça üzərinə sərələnmiş iki yad adamın kim olduğunu müəyyənləşdirməkdir. Əmirə yapışıram. Çiyinlərini möhkəmcə sıxıram. Çevrilib yuxulu halda məni qucaqlayır. İndi nə o ərdir, nə də mən həyat yoldaşı. Nə o kişidir, nə də mən qadın. Biz sadəcə bir-birinə sarılmış, bir-birinə pənah gətirmiş iki insanıq.
***
Həyatın təkanlarını hiss edirəm. Ayrılığın qoxusunu duyuram. Həyat dəyişəcək. Əlimizdən gələn hər bir işi etsək də, hamılıqla indiki kimi bir yerdə olmağımız mümkün olmaya bilər.
***
Əmir məktublarında azərbaycanlılardan yazır; Bakıdan, bulvarından, metrosundan, muzeylərindən, kitabxanalardan bəhs edir. Mənsə yazdığım cavab məktublarında havadan, qəzet xəbərlərindən, bələdiyyənin çəkməkdə olduğu avtomagistrallardan, məhəlləmizdə yeni açılmış supermarketdən, çəkilən yeni qaz xəttindən, meyvə-tərəvəz bazarından yazıram.
***
Əgər bir az düşünmək istəyirsənsə, piyada yol gedə bilərsən. Əgər fikirdən azad olmaq niyyətin varsa, yol getmək faydalıdır. Həyatı hiss etmək istəyirsənsə, gərək qələbəlik küçələrdə addımlayasan. İstər cavan ol, istər yaşlı, hətta uşaq olsan belə insanların əzabını, mərhəmətsizliyini unutmaqdan ötrü yeriməlisən. Hər dayanacağın xoşməzə bir tamı var və növbəti dayanacaqlar üçün mütləq getməlisən.
***
Amma mən artıq qanadları hər an başqa bir rəngə çalan kəpənək kimi ətrafımda dolanan bir xəyalla nə edəcəyimi bilirəm.
***
Onun kəlmələri arxadan qolazlanan daşlar kimi başıma dəyir.
***
Xəyallarımın nöqsanlı olduğunu düşünürəm. Zibil qabına atmağa heyifsiləndiyim, amma artıq heç bir işə yaramayan, çatlamış o büllur qab kimi.
***
Əmir deyir, “Çox kökəlmisən. Camış kimi. Küçədə gedən incəbelli qızlardan çox xoşum gəlir, nərmə-nazik, zərif”.
…
Gülürəm. Hirsimdən deyil, sevincimdən gülürəm. Sevincimin səbəbi isə hər bir qadını zəngin edən həmin o hissin məndə də olmasıdır: özünə inam.
***
Ağır qəm yükünün təzyiqindən doğan göz yaşlarımı silirəm. Hiss edirəm ki, güclənmişəm.
***
Əmir havaya bir yetim söz daha buraxdı, mənsə onun yiyəsini tapmalıyam. Ürəyimdə təkrarlayıram: “yazıq anam”, “yazıq Əmir”, “yazıq atam”. Kəlməni köynək kimi tələsik bircə-bircə bu adamların əynində yoxlayır, bu libasın daha çox kimə yaraşdığını fikirləşirəm. Qəfil baxışlarımız kəsişir: “Olmaya, bu söz mənə aiddir?”
***
Zirzəmini sevirəm. Bəzən ora qayıtmaq istəyirəm. Arabir mənə elə gəlir ki, yer səthində enə biləcəyim yeganə yer oradır. Bir xeyli müddətdir ki, içimdə bir zirzəmi daşıdığımın fərqinə varmışam. Oraya mənim ilk doğma yerim olduğunu kəşf edəndən bəri tez-tez baş çəkirəm. Bu dəfə özümdə zirzəmidə yerimək, diqqətlə onun divarlarına baxmaq gücü tapdım. Hətta alçaq tavanına çıraq asmaq fikrinə də düşdüm. Zirzəmi daha məni qorxutmur. Ora getmək istəyirəm. Bu dəfə açıq gözlərlə, qorxmadan.
***
Quşu bir yerdən qanad çalıb uçan adam çətin ki, bir də həmin yerə qayıda bilsin. O öz evində belə yad olacaq.
Tərcümə: Ariz Tarverdiyev
