Annotasiya
“Badam” (koreyaca “Amondeu“) – cənubi koreyalı yazıçı və film prodüsseri Son Von Pyonun 2016-cı ildə çapdan çıxan debüt romanıdır.
Əsərdə aleksitimiyadan əziyyət çəkən Yunce adlı yeniyetmənin həyatından bəhs edilir. Başqa adı “duyğusal korluq” olan aleksitimiya duyğularını tanıma, ayırd və ifadə etmə çətinliyidir.
Yunce anası və nənəsi ilə birlikdə yaşayır. Milad ərəfəsində, oğlanın ad günündə bir faciə baş verir. Bu hadisə onun dünyasını alt-üst edir və o tək qalır.
Günlərin bir günü Yuncenin oxuduğu sinfə Qon adlı bir oğlan gəlir. Yeni şagird Yunceni hirsləndirməyi qarşısına məqsəd qoyur, lakin bilmir ki, Yunce buna qadir deyil. Zalım və qurban bir-birini tanıdıqca ortaq cəhətlərini kəşf edirlər.
Karandaşın izi ilə
İçimdə badam var. Səndə də var. Sevdiklərimizdə, Nifrət etdiklərimizdə də var. Lakin heç kim onu hiss etmir. Sadəcə, hər kəs bilir ki, badam var.
***
O gecə həmişəki kimi “leqo” yığaraq oynayırdım. Zürafə düzəldirdim, boynu əyildikdə, filə dönürdü. Hiss edirdim ki, kənarda dayanıb mənə baxan anam nə üçünsə təpədən-dırnağa məni süzməklə məşğuldur.
– Sən heç nədən qorxmadın?
– Yox.
***
Fərqli oldunmu, insanların gözü bunu götürmür.
***
Uşaqların inkişafı ilə bağlı kitablarda deyilirdi ki, körpələr doğulduqdan üç gün sonra gülməyə başlayırlar. Sonralar bildim ki, anam barmaqları ilə keçən günləri sayırmış. Düz yüz günə qədər sayıb.
***
Anam elə fikirləşirdi ki, əgər çoxlu badam yesəm, başımın içindəki badam böyüyəcək. Bu anamın bel bağladığı bir çox ümidlərdən, sadəcə, biri idi. Sən demə, hamının başının içində iki badam varmış. Haradasa qulaqlarımızın arxasında, dərin bir yerdə yerləşirmiş. Həm ölçüsü, həm də forması ilə badama oxşayırmış. Ona görə də adı latın dilindən tərcümədə “badam” mənasını verən “amiqdala”dır. Xaricdən qıcıq qəbul edəndə badamın qırmızı işığı yanırmış. Qıcığın təbiətindən asılı olaraq insan ya qorxu hiss keçirir, ya əhval pozulur, ya da o özünü pis, yaxud yaxşı hiss edirmiş.
Ancaq mənim başımın içindəki badamlarda nəsə qaydasında deyildi. Onlar qıcıqlansa da, qırmızı işıqları yanmırdı. Elə bu səbəbdən də, başqaları niyə gülür, niyə ağlayır, baş aça bilmirdim. Sevinc, kədər, sevgi, qorxu – bütün bu hisslər mənim üçün dumanlı idi. “Emosiya”, “empatiya” sözləri anlamsız hərf yığınından başqa bir şey deyildi.
***
Anam deyirdi ki, bütün bunları mənim xətrimə edirik və bunu “sevgi” adlandırırdı. Amma mənə elə gəlirdi ki, biz bütün bunları onun çarəsizliyinə görə, “əcaib oğlan” sözünü eşitməsin deyə edirdik. Anam üçün “sevgi” hər xırda şeyə görə sızlayıb göz yaşı axıtmaq, “elə olanda belə, belə olanda elə et” deməkdən başqa bir şey deyildi. Əgər “sevgi” bu idisə, mən nə onu almaq, nə də vermək istərdim.
Əlbəttə, mən bu düşüncələrimi anama söyləmədim. Buna görəsə anamın təkrar-təkrar əzbərlədərək beynimə həkk etdirdiyi “Həddindən artıq dürüst olsan, qarşısındakı adamı incidə bilərsən” davranış düsturuna borclu idim.
***
Yazmaq insanın öz şəxsi həyatını satması deməkdir.
***
Kitablar bir göz qırpımında məni elə yerlərə aparırdılar ki, başqa yolla oralara getməyim mümkünsüz idi. Heç vaxt qarşılaşmadığım insanların etiraflarını dinləyir, həyatlarına tamaşa edirdim. Kitablarda dadmadığım duyğuları və yaşamadığım hadisələri tapırdım. Özü də televizordan, kinolardan tamam fərqli bir şəkildə.
Kino, serial, ya da cizgi dünyası o qədər sabit olurdu ki, bir boşluq tapıb müdaxilə edə bilmirdim. Əhvalatlar necə yazılırdısa, eləcə də ekrana çəkilirdi. Məsələn, əgər kitabda “Altıgüşəli evdə sarısaçlı qız ayağını ayağının üstünə aşıraraq qəhvəyi divanda oturmuşdu” yazılmışdısa, bu cümləni ekranlaşdıranda və ya tabloya köçürəndə qızın hər şeyi – dərisi, üz ifadəsi, hətta dırnağının uzunluğu belə əvvəlcədən təyin edilirdi. Belə bir dünyada mən heç nəyi dəyişə bilmirdim. Amma kitablarda hər şey fərqli idi. Kitablarda boşluqlar çox olurdu. Sözlərin, sətirlərin arasında yer qalırdı. Mən də o boşluqlara soxulub otura da bilirdim, gəzə də… Hətta öz fikirlərimi mətnə əlavə də etməyi bacarırdım.
***
Mən sözləri çeynəyir, dadına baxır və səsimlə birlikdə havaya buraxırdım. Bunu təkrar-təkrar edidim… Ta ki əzbərləyənədək. Bir sözü dəfələrlə təkrar edəndə elə bir an olurdu ki, onların mənası silinirdi. Hətta müəyyən bir vaxtdan sonra hərflər və sözlər öz mahiyyətini itirirdi. Anlamsız, yad dildə olan sözlərə çevrilirdi. Məhz həmin an hiss edirdim ki, “sevgi”, “əbədiyyət” kimi mənə anlaşılmaz gələn sözlər dil açıb danışa bilir… Bu gün mən özüm üçün uydurduğum bu əyləncəli oyun haqqında anama da danışdım.
Anam dedi:
– Əgər çox təkrar eləsən, hər şeyin mənası itəcək. Əvvəlcə sənə elə gələcək ki, sözlər böyüyür. Amma sonra hiss edəcəksən ki, məna dəyişir və öləziyir… Sonda da tamamilə yox olur. Sevgi, sevgi, sevgi, sevgi, sevgi, sev-gi, seevgi, sevgi, sev, gi, gi, sev… Əbədiyyət, əbədiyyət, əbədiyyət, əbəd, iyyət, əbəəd, iyyəəət, əət… Və məna itir.
***
Hər qış günü dama çıxır, fotokameranı kərpic divara bərkidib ailəvi şəkil çəkdirirdik. Mən qocalmayan vampir-ana ilə div-nənənin yanında böyüyürdüm. İki qadın arasında yeganə dəyişən şəxs başqalaşan uşaq idi.
***
– Ana, qırışların var.
Gülümsədi. Qırışları daha da dərinləşdi.
– Bundan belə ananın işi qocalmaqdır.
***
Təbəssümü qətl edən ölkə – Koreya.
***
Valideynlər uşaqlarından çox şey tələb edirlər. Ancaq işlər planlaşdırdıqları kimi getməyəndə istəyirlər ki, övladları adi insan olsunlar. Elə bilirlər ki, asandır. Halbuki, oğlum, ən çətini adi insan olmaqdır.
***
Professor Yun onun vəfat etdiyini mənə çox alçaq bir səslə xəbər verdi. Sevdiyi insanın ölümünü onun kimi xəbər verən adam az tapılar. Belə bir şey üçün adamın ya gərək mənim kimi xarab beyni olaydı, ya da sevdiyi insanla çoxdan vidalaşaydı. Professorda ikinci idi.
***
Bir qədər sonra xəstəxanadan çıxdım və piyada evə yollandım. Sakit bir axşam idi. Oxumaq üçün kitab götürdüm. Məktəbdən evə qayıdan bir oğlandan bəhs edirdi. O, çovdar tarlasındakı uşaqları qoruyan gözətçi olmaq arzusu ilə yaşayırdı. Kitab belə qurtarırdı: oğlan göy palto geyinir və karuseldəki balaca bacısı Fibiyə tamaşa edir. Əhvalatın bu cür bitməsi xoşuma gəlmişdi. Ona görə də bu kitabı dəfələrlə oxumuşdum.
***
Hər dəfə arvadını düşünəndə burnuna xoş çörək ətri dolurdu. Yoldaşı ona həmişə çörək bişirərmiş. Ona görə də indi çörəyin dadı onda nostalgiya hissi oyadırdı. Unutduğu gəncliyini, xatirələrini, xırda fraqmentlərlə də olsa, geri qaytarırdı. Yoldaşı sağ ikən istisnasız olaraq hər səhər masada bişmiş təzə çörək olardı. Bu səbəbdən də professor Şim çörək bişirməyi öyrənməyə qərar vermişdi. Hiss etmişdi ki, mərhumun xatirəsini hörmətlə anmağın yeganə yolu budur. Düzdür, onun bu hərəkətinin məntiqli izahını vermək mümkün deyildi. Axı yoldaşı yanında deyildi ki, bişirdiyini yesin. Amma yenə də o bununla təskinlik tapırdı.
***
Nənəmin bir sözü vardı. O deyərdi ki, kitab mağazası ölü, ya da diri, minlərlə, on minlərlə yazıçının çiyin-çiyinə yaşadığı yüksək nüfuzlu bir məkandır. Lakin kitablar susurlar. Ağızları açılanacan da ölüdürlər. Amma açıldılarmı, cana gəlirlər, içlərindəki əhvalatları aram-aram və əsaslı şəkildə rəvayət edirlər. Özü də mən istədiyim qədər.
***
İnsanlar maya “ayların kraliçası” deyirlər, amma mən bu haqda bir az fərqli düşünürəm. Qışdan yaza keçmək asan iş deyil. Torpağın donu açılır, tumurcuqlar cücərir, quru budaqlarda çiçəklər açır. Çətin olan, insandan güc tələb edən də elə budur. Yayın öhdəsinə düşən isə yazdan stimul alıb, sadəcə, bir-iki addım irəli getməkdir. Bu səbəbdən də mən mayın ən tənbəl ay olduğunu, hətta ona layiq olduğundan daha çox dəyər verildiyini düşünürəm.
May ayı həm də mənə fərqli adam olduğumu xatırladan aydır. Hər şey irəli doğru hərəkət edir, işıq saçır, yalnız mən və yatağa məhkum edilmiş anam yanvar kimi süst və soyuq qalmışıq.
***
Elə bil, hamı bir kinoya baxıb, bircə mən qalmışam. Baxmasam da olar, amma baxsam, insanlarla ünsiyyət üçün bəhanəm yaranacaq.
***
Yəni məni heç kim, heç vaxt tək qoymamışdı, atmamışdı. Əlimi buraxmamışdı. Beynim xarab olsa da, mənim əlimdən tutan əllərin istiliyi sayəsində ürəyimlə hər şey qaydasında idi.
***
Yadımdadır ki, bir gün anam diqqətlə sevgi heroqlifini çəkən nənəmdən soruşmuşdu:
– Heç olmasa, çəkdiyinin mənasını bilirsənmi?
– Əlbəttə! – nənəm ona tərs-tərs baxmışdı. – Sevgi, – demişdi.
– O nə imiş elə? – anam bic-bic soruşmuşdu.
– Gözəlliyin kəşfi.
***
– Kiməsə vuruldunmu, belə olur da…
– Sizcə, mən ona vurulmuşam?
– Bunu mən bilmərəm, bunu ancaq qəlbin bilər.
– Qəlbim? Yəqin, beynimi nəzərdə tutursunuz. Axı biz beyinin əmrinə tabe oluruq.
– Elədir, amma biz yenə də ona “qəlb” deyirik.
***
İnsanlar “uzaq faciələrə” əllərindən bir şey gəlmədiyinə görə göz yumurlar, yaxındakına isə qorxub əl uzatmırlar. İnsanların çoxu hiss edir, amma hərəkət etmir. “Dərdinə şərikəm”, – deyir, amma baş verənləri asanlıqla da unudur. Məncə, bu belə olmamalıdır. Mən belə yaşamaq istəmirəm.
***
– Böyümək dəyişməkdir?
– Yəqin ki… İstər mənfi yöndə olsun, istər də müsbət yöndə… Amma dəyişməkdir.
***
Xoşbəxtlik və faciə arasında dəqiq sərhədlər çəkmək qeyri-mümkündür. Çünki həyat axdıqca onun bir-birinə qarışan min bir rəngi var.
Tərcümə: Cavid Həsənov
