Annotasiya
“Zaman gözləmir” (ingiliscə “Burning Daylight”) – Cek Londonun 1910-cu ildə nəşr olunan və həmin ilin ən yaxşı kitabı adına layiq görülən bu romanında fırıldaqçı Elam Harnişdən bəhs edilir. San-Fransiskodan olan sahibkar Frenk Smit əsas qəhrəmanın protoripi qismində çıxış edib.
Elam Harniş təbiəti etibarilə oyunçudur, bütün həyat ona böyük bir oyun kimi görünür. Bu işin öhdəsindən həyasızcasına və məharətlə gələn Harniş tez bir zamanda milyonlara sahib olur. Biznesmen stenoqrafist qadın Did Mesonla görüşdükdən sonra bütün həyatı dəyişir. Öz xoşu ilə var-dövlətindən imtina edib həyat yoldaşı ilə xudmani rançoda məskunlaşır.
Əsər əsasında 2010-cu ildə eyniadlı film çəkilib. Ekran işinin rejissoru Sancar Sultanovdur.
Karandaşın izi ilə
İnsan fikir yürütmək qabiliyyətinə malikdir, ona görə qarşıya və geriyə baxır.
***
Bu oyunda cəsarət və dözüm şansı artırırdı. Ancaq kartları qüdrətli Təsadüf paylayırdı. Halal zəhmət, alın təri ilə qazanılmış az məvacib hesaba alınmırdı. Böyük oyun oynanılırdı. Əsl kişi hər şey naminə hər şeyini riskə atırdı, əgər hər şey əldə edə bilmirdisə, məğlub hesab olunurdu.
***
Viski və pokeri tərgitmək, qadının qurduğu tordan yaxa qurtarmaqdan daha asandır.
***
Kişi dostluğu kişi ilə qadın arasındakı məhəbbətdən tamamilə fərqlənir. Yoldaşınla dostluqda qul itaətkarlığı yoxdur.
***
Qadın və kişi bir-birinin ardınca qaçır. Ya kişi, ya qadın mütləq üstün gəlir.
Qadınlar az şeydən keçərək, çox şey tələb edirlər.
***
İnsan ictimai heyvan oldu. Düzdür, mükəmməl olmasa da.
***
Fəaliyyət dairəm cənub aşırımlarından qütb parıltısına kimi olan sahəni əhatə edir.
***
Ölənlər qalib gəlmir. Hamı ölür. Onda kim qalib gəlir?
***
Yaxşılıq etmək! Bu Allaha şillə vurmaq kimi bir şeydir: sən dünyanı idarə edə bilmirsən, ona görə, nəzakətli ol, bir kənara çəkil, özüm çalışacam.
***
Sevgi belə bir şeydir. O, kişilərin, qadınların həyatını məhv edir, onları fəlakətə və ölümə məhkum edir, bütün məntiqli və insani şeyləri darmadağın edir, namuslu qadınları xəyanət və intihara sürükləyir, nəcibliyi və dürüstlüyü ilə tanınan kişiləri isə qatil və yaramaz edir.
***
Kiçik şeylərdə qazanılan uğur da uğurdur.
***
Nəticədə sevmək almaq deyil, vermək deməkdir.
***
– Dünyanın yarandığı gündən Qiyamət gününədək oynaya bilərəm; mələk parıltısına qarşı qızıl arfanı qoya, müqəddəs dolu ərəfəsində zərləri ata, mirvari darvazalarında kartları aça bilərəm; amma məhəbbətlə oynamağa başlasam, qoy əsrlər boyu lənətə gəlim.
***
Oğruların alicənablığı var. Onları namuslu insanlardan fərqləndirən cəhət də budur.
***
Məhəbbət kozır kartlardan ən böyüyüdür.
***
Mədəni dünyada insanlar quldurluq edirlər, çünki təbiət onları belə yaradıb. Pişiklərin cırmaqladığı, aclığın əzab verdiyi, şaxtanın təngə gətirdiyi kimi onlar da eyni kortəbii şəkildə qarət edirlər.
***
Yukondakı çətin həyat Elam Harnişi amansızlaşdırmadı. Bunun üçün sivilizasiyanın təsiri lazım gəldi.
***
Otuz milyona sevdiyin qızla dağa səyahət edə bilməyəcəksənsə, o boyda pulun nə dəyəri var ki?
***
Qüvvət və güc ona öz adi təsirini göstərmişdi. Bu, öz “mən”i qarşısında qeyri-təbii, fövqəladə sitayişə gətirib çıxarmışdı: ətrafındakılar onda heç bir səmimi hiss oyatmırdı, üstəlik onları insan yerinə qoymurdu; bir çarəsi var idi – öz şəxsiyyətinə mehrab ucaltmaq və ona dua etmək.
***
– Elam, sən dəli olmusan.
– Mənə yenə belə de…bu qulağım üçün dolların səsindən daha xoşdur.
***
– Mənə vicdan və vətəndaşlıq borcu haqqında danışmayın, – müxbirlərdən birinin israrlı suallarını cavablandırarkən dedi. – Əgər sabah işlədiyiniz qəzetdən çıxıb başqasında işləməyə başlasanız, sizə tapşırılan şeyi yazacaqsınız. Hazırda vicdan və vətəndaş borcu barədə yalvarırsınız; yeni iş yerində dəmiryol şirkətinin fırıldağını mədh edəcəksiniz və çox güman, yenə də vicdanın səsinə qulaq asmağa, vətəndaşlıq borcunu yerinə yetirməyə çağıracaqsınız. Həftədə otuz dollar. Sizi bu pulla almaq olar. Ancaq qəzetiniz daha bahalıdır. Onun istədiyini versən, səhəri gün o dəyişəcək və bir alçaqlığın əvəzində başqasını təbliğ edəcək. Ancaq heç zaman vicdan və vətəndaş borcu ilə bağlı çağırışlar etməkdən əl çəkməyəcək.
***
Bütün kədər ondadır. Məhəbbətdə. Bütün bədbəxtliklərin səbəbi odur. O, soyuq və aclıqdan daha qorxuludur. Qadınlara qarşı heç bir narazılığı yox idi: özü-özlüyündə sevimli idilər, onlara baxmaq da xoş idi; ancaq onlarla birgə bu bədheybət – məhəbbət də gəlirdi. Məhəbbət onları yandırır, ağıllarını başlarından alırdı. Belə olduğu təqdirdə, onlardan hər şey gözləmək olardı.
***
Xoşbəxtlik amansız, dəlisov bədheybətdir, ümumdünya qumarxanasının sahibidir, – gülümsəyə-gülümsəyə kart qarışdırır. Həyatın fırıldaq oyunu üçün nişanlanmış kart dəstini seçir. Burada ədalətə yer yoxdur. Aciz, zəif körpələrdən heç soruşmurlar, oyunda iştirak etmək istəyirsən ya yox. Onlara seçim haqqı verilmir. Xoşbəxtlik onları həyatın ağuşuna atır, qumar stoluna dirəyib deyir: “Oynayın, lənət şeytana, oynayın!” Və yazıqlar var gücləri ilə oynamağa çalışırlar. Bəziləri üçün oyun motorlu yaxtalar və köşklərlə, digərləri üçün əlillər evi və ya yoxsullar xəstəxanası ilə bitir. Bəziləri eyni kart ilə gəzməyə davam edir və ömürlərinin sonunadək xəlvəti qamışlıqda şərab çəkir, taxma dişlər və tabutu üçün pul yığmağa çalışırlar. Digərləri oyundan tez çıxırlar. Çünki onların əlinə düşən kartlar onları intihara, Şimal meşəliklərində aclığa, uzunmüddətli və ağır xəstəliyə gətirib çıxarır. Bəzilərinə kartlar yüksək mənsəb, sərhədsiz və layiq olmadıqları güc gətirir; digərlərinə yüksək rütbə, var-dövlət, başqalarına rüsvayçılıq və söyüş, bir başqalarına şərab və qadınları vəd edir.
***
O, özünün primitiv nəzəriyyəsinə sadiq idi. Bu nəzəriyyəyə görə, dünyadakı hər şey qumar oyunu idi. Allah Xoşbəxtlik adlanan hiss olunmaz, öz bildiyini edən, dəlisov bir nəsnədir. Risk dünyaya gəldiyin andan başlayır: axmaq yoxsa quldur kimi doğulmaq? Kartları Xoşbəxtlik paylayır və məsum körpələr onlara paylanan kartları seçirlər. Hirslənmək, şikayət etmək əbəsdir. Sənin kartların budur, istəsən də, istəməsən də, oyna, – fərqi yoxdur, qozbelsən yoxsa qədd-qamətli, idbarsan yoxsa gözəl, axmaqsan yoxsa ağıllı. Nahaq yerə ədalət axtarmağa çalışma. Oynayanların əksəriyyəti axmaqlar cərgəsinə qoşulur; çox az bir qismi, yaxşı kartların hesabına, quldur olurlar. Oyunu başa vurmaq elə həyat deməkdir. Oyunçular yığını cəmiyyətdir. Kart stolu dünyadır. Ortalığa qoyulan pul rifahdır – bir dilim çörəkdən tutmuş böyük qırmızı avtomobillərə kimi. Nəticədə, həm xoşbəxt, həm bədbəxt oyunçuları eyni şey gözləyir – ölüm və unudulmaq.
Tərcümə: Lamiyə Göycəyeva
